Britaniyanın başına kim keçəcək: keçmiş maliyyəçi, yoxsa yeni “dəmir ledi”?
5-09-2022, 08:20
Böyük Britaniyada hakim Mühafizəkarlar Partiyasından Baş nazir postuna namizədin seçilməsi prosesi başa çatıb. Seçkilər bir neçə mərhələdə keçirilib: Mühafizəkarlar Partiyasının daxilində səsvermənin beş turu keçirilib, nəticədə səkkiz namizəddən yalnız iki namizəd qalıb. Bunlar hazırkı xarici işlər naziri Liz Truss və keçmiş maliyyə naziri Rişi Sunakdır. İyulun 22-dən başlayan səsvermənin altıncı – sonuncu turu sentyabrın 2-də başa çatıb. Səsvermədə yalnız hakim partiyanın üzvləri - təxminən 175 min nəfər, yəni ki, ümumi seçicilərin 0,4 faizi iştirak edib. Rusiyanın “Lenta.ru” saytı Britaniyanın Baş naziri postunu tutacaq şəxslər haqqında araşdırma yazı dərc edib. AYNA istinadla həmin yazını təqdim edir:
Liz Trussın 47 yaşı var. Valideynləri Leyboristlər Partiyasından olublar. Lakin Truss 1996-cı ildə Oksford Universitetini bitirən kimi Mühafizəkarlar Partiyasına qoşuldu. 2010-cu ildə o, parlamentə seçilə bilib və iki ildən sonra hökumətdə ilk vəzifəsini aldı. Truss son 12 il ərzində altı dəfə nazir vəzifəsində çalışıb və 2016-cı ildə Lordlar Palatasının rəhbəri vəzifəsinə təyin olunan ilk qadın oldu. 2021-ci ildən o, Rusiyaya qarşı davamlı olaraq sərt siyasət aparan Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) rəhbəridir. Əgər qalib gəlsə, Liz Truss Britaniya tarixində Marqaret Tetçer və Tereza Meydən sonra üçüncü qadın Baş nazir olacaq.
Rişi Sunakın 42 yaşı var. Valideynləri Hindistan diasporunun müstəmləkə dövründən qorunduğu Şərqi Afrikadan İngiltərəyə köçmüş həkimlərdir. Təvazökar mənşəyinə baxmayaraq, Sunak nüfuzlu ali məktəbdə təhsil aldı: əvvəlcə Vinçester Kollecində oğlanlar üçün elit internat məktəbi, sonra Oksfordda bakalavr dərəcəsi və Stanfordda MBA dərəcəsi aldı. Tələbəlik illərində o, sərmayələrə üstünlük verirdi, baxmayaraq ki, bir dəfə zarafatla tələbə yoldaşlarına Baş nazir olmaq planlarını elan etdi. Sunak Hindistanın ən zəngin adamlarından birinin qızı Akşata Murti ilə evlidir. Əvvəlcə özəl sektorda çalışsa da, 2014-cü ildə siyasətə qədəm qoyub və qısa müddətdə Mühafizəkarlar Partiyasının ön sıralarına yüksəlib. Rişi Sunak seçilərsə, o, Hindistan əsilli ilk Britaniya Baş naziri olacaq.
Seçki kampaniyası zamanı Liz Truss partiyanın sıravi üzvləri arasında populyarlığını artırdı. Seçkilərin yekun nəticələri yalnız sentyabrın 5-də açıqlanacaq. Bununla belə, artıq indiki mərhələdə aydındır ki, böyük ehtimalla Böyük Britaniyanın növbəti Baş naziri Liz Truss olacaq.
Rişi Sunak Parlamentin Mühafizəkar üzvləri arasında bütün turlarda qalib gəlsə də, partiyanın sıravi üzvləri arasında onun mövqeyi daha az güclü idi. İyulun əvvəlindən ictimai rəy sorğularında Trussa uduzur və ikisi finala çıxanda XİN rəhbəri pillə-pillə liderliyi artırır. Bəzi məqamlarda Sunak fərqi 5 faizə qədər bağlaya bildi, lakin Truss tezliklə liderliyi bərpa edə bildi: “YouGov”un son rəy sorğusu onun namizədliyini partiyanın 66 faizi, Sunakı isə cəmi 34 faiz dəstəklədiyini göstərdi.
Həm Truss, həm də Sunakın seçki kampaniyalarının əsas aspektlərindən biri onların Boris Consonun tutduğu sərt anti-Rusiya kursunu davam etdirmək, habelə Ukraynaya dəstək səylərini gücləndirmək niyyəti idi. Hətta birincilik uğrunda yarışın başlanğıcında Liz Truss qələbə qazanacağı təqdirdə Ukraynada Rusiyanın məğlubiyyətinə nail olacağına söz vermişdi. Britaniya mediasının yazdığı kimi yeni “dəmir ledi”” noyabrda İndoneziyada keçirilən G20 sammitində Rusiya Prezidentini şəxsən “mühasirəyə almağa” hazır olduğunu açıqlasa da, sonradan mövqeyini dəyişdi.
Oxşar mövqeyi G20-ni Rusiya liderinin sammitdə iştirakını qadağan etməyə çağıran Sunak da bölüşür. Seçki kampaniyası zamanı siyasətçi fəal şəkildə özünü Ukraynanın əsas müttəfiqi kimi təqdim etməyə çalışıb və seçiləcəyi təqdirdə onun ilk xaricə səfərinin Kiyevə olacağını bildirib.
Hər iki namizəd yekdilliklə Böyük Britaniya üçün əsas uzunmüddətli təhdidlərdən biri adlandırılan Çini də unutmayıb. Bildirilib ki, Truss Pekinlə iqtisadi tərəfdaşlığı azaltmağı və Çinin “Bir kəmər, bir yol” inteqrasiya layihəsinə qarşı mübarizədə digər G7 ölkələrini birləşdirməyi planlaşdırır. Sunak həmçinin bildirib ki, Britaniyada fəaliyyət göstərən bütün Konfutsi İnstitutlarını – Çin Təhsil Nazirliyi tərəfindən xarici universitetlərdə açılan və Çin dilinin öyrənilməsi üçün nəzərdə tutulan müəssisələri bağlayacaq.
Baş nazir postuna iddialıların heç biri ölkədə böhranın qarşısını almaq üçün resept verməyib. Eyni zamanda, namizədlərin heç biri ərzaq və elektrik enerjisinin qiymətlərinin artmasından böyük zərbə alan Britaniya əhalisinə tam hüquqlu yardım proqramı təqdim etməyib. Sunak elektrik enerjisi ödənişlərindən ƏDV-nin çıxarılmasını təklif edib, Truss isə fərdi istehlakçılara ünvanlı yardım göstərməyi və büdcə xərclərini azaltmadan vergiləri əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağı təklif edib.
Müşahidəçilər qorxurlar ki, nə Truss, nə də Sunak Böyük Britaniyada gözlənilən böhranın miqyasından tam xəbərdar deyillər. Müxtəlif hesablamalara görə, gələn ilin əvvəlinə ölkədə inflyasiya ya 18, ya da 22 faiz təşkil edəcək. Oktyabrın 1-də isə artıq sürətlə artan elektrik ödənişləri 80 faiz artacaq və Britaniya vətəndaşları arasında həmin tarixdən etibarən ödənişləri dayandırmaq üçün hərəkat populyarlıq qazanır.
Hər iki namizəd Britaniyanın ilk qadın Baş naziri Marqaret Tetçerin yolunu davam etdirəcəklərinə söz veriblər. Namizədlərin siyasi və iqtisadi proqramlarında ciddi fərqlərə baxmayaraq, həm Truss, həm də Sunak seçki kampaniyasını Marqaret Tetçerin siyasətini canlandırmaq vədləri üzərində qurublar. Müşahidəçilərin fikrincə, Tetçerin Baş nazir olduğu dövrdən onilliklər sonra fiquru üzərində bu cür təsbit edilməsi Mühafizəkarlar Partiyasında şəxsiyyət böhranından xəbər verə bilər.
Eyni zamanda, hər iki namizəd öz fəaliyyətlərində arxalanmaq istədikləri Tetçerin irsi haqqında fərqli anlayışa malikdirlər. Trussun ritorikasında o, daha çox mərhum Tetçerə bənzəməyə çalışır: seçilərsə, vergiləri azaldacağını, Britaniya hökumətində köklü islahatlar aparacağını və “azadlıq döyüşçüsü” olacağını vəd edir. Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri hətta zahirən öz kumirini yamsılamağa çalışır: qarderobdan (televiziya debatlarında böyük kamanlı ağ kofta, Moskvaya səfər zamanı xəz papaq və xəz palto) tutmuş piar hiylələrinə qədər. Məsələn, Estoniyaya səfəri zamanı o, 1986-cı ildə Almaniyada olarkən Tetçerin məşhur tank yürüşünü təkrarlayaraq Rusiya sərhədi yaxınlığında tank sürdü.
Rişi Sunak daha çox diqqəti dolayı vergiləri artırmaq və bunun üçün subsidiyaları azaltmaqla inflyasiyanın qarşısını almağa sərf edən Tetçerin Baş nazirliyinin başlanğıcına diqqət yetirir. Baş nazirlik uğrunda yarışın əvvəlində keçmiş Maliyyə Nazirliyinin rəhbəri təkid edirdi ki, gözlənilən iqtisadi böhran kontekstində ölkə “xərclədiyi qədər qazanmalıdır” və buna görə də bir anlıq vergi endirimi əksinədir.
Qeyd edək ki, Mühafizəkarlar Partiyasının keçmiş lideri Boris Conson iyulun 7-də istefa verdikdən sonra təşkilat təcili olaraq yeni lider tapmaq zərurəti ilə üzləşdi. Conson Mühafizəkarlar Partiyasının yeni lideri seçilənə qədər Baş nazir vəzifəsini davam etdirəcək. Onun istefası sentyabrın 5-də qüvvəyə minir.
Müəllif: Turan Abdulla //AYNA//
Geri qayıt