Ukraynanın “döyüşçü dövlət” missiyası: müharibə uzun müddət davam edəcək
26-07-2023, 06:01
Krım üzrə komandamız 10-cu ildir ki, faktlarla işləyir. Bu faktlar içərisində sanksiyaların pozulması, tanker marşrutları, yük axınları, rəqəmlər, cədvəllər var. Ona görə də, dünya təhlükəsizliyinin müharibədən sonrakı konfiqurasiyası və qaydalara əsaslanan dünya nizamının bərpası haqqında poetik xəyal qura biləcəyimə əmin deyiləm. Amma mən faktlara əsaslanaraq, sərt reallığa əsaslanaraq müəyyən ilkin şərtlər toplusu və ya “gələcəklə bağlı arzular” üçün “çərçivə” formalaşdırmağa, siyasətçilərə və ekspert ictimaiyyətinə tövsiyələr verməyə çalışacağam.
Dərhal deməliyəm ki, proqnozlarda Rusiyaya “qara qu quşu”nun gəlişinə ümid etmək lazım deyil. Gəlir, lap yaxşı. Amma uçmayacaq. Yaxşı, bəs nə edilə bilər?
İndi dünyada heç kim müharibənin nə vaxt bitəcəyini proqnozlaşdıra bilməz. Ukraynanın 1991-ci ildəki dövlət sərhədləri bərpa olunsa da, müharibə bitməyəcək. Müharibənin sonu Rusiya ilə sülh müqaviləsidir. O vaxta qədər də Ukrayna NATO-ya üzv olmayacaq. Türkiyə müharibənin sonuna qədər NATO ölkələrinin (və Rusiyanın da) döyüş gəmiləri üçün Bosfor boğazını açmayacaq.
Rusiyanın uzun müharibəyə dözəcəyinə inanmalıyıq. Hətta çox uzun. Dünyanın ən yaxşı iqtisadçıları, beynəlxalq maliyyə institutları və onların arxasında duran siyasətçilər sanksiyaların təsirini proqnozlaşdırmaqda dramatik səhvə yol verdilər - Rusiya iqtisadiyyatı sanksiyalara tab gətirdi, uyğunlaşdı və qlobal Şərqə yönləndirildi.
Qara dəniz Rusiyanın müharibəni davam etdirməsi üçün artan qazanc mənbəyinə çevrilir. Son 4 ayın hər birində rekord miqdarda, 5 milyon ton xam neft (2022-ci ilin aprelində 3,5 milyon idi) və 4 milyon ton dizel yanacağı (2022-ci ilin aprelində 2,4 milyon idi) satdı... Azalma xəbərini eşidin, amma inanmayın. Çünki Rusiyanın qazancının azalması xəbərləri doğru deyil.
Xəbərlərə inanıb neft ixracından gələn gəlirlərinin azaldığını düşünmək olmaz. Sadəcə olaraq, neftin maya dəyərinin bir hissəsi xarici hesablarda qalır və “paralel idxal”ın alınmasına sərf olunur.
Rusiya dəniz neftinə embarqonun yeddinci ayında və neft məhsullarına embarqonun 5-ci ayında bu embarqonun pozulması hallarının sayı artır. Bunlar onlarla tankerdir, o cümlədən, embarqo altında - ABŞ, Hollandiya, Fransa, Belçika, İspaniya, İtaliya, Yunanıstan limanlarına ayda bir neçə birbaşa uçuşlar həyata keçirənlər var.
2023-cü ilin birinci yarısında Rusiyada taxılın dəniz daşınması 2,2 dəfə, mineral gübrələrin daşınması 1,6 dəfə artıb. Qara dəniz limanlarının yarım il ərzində yük dövriyyəsi: Novorossiysk - (+11,0%), Tuapse - (+38,5%), Qafqaz limanı - (2,2 dəfə artım), Rostov-na-Donu - (+35,7%).
Müasir qlobal iqtisadiyyat şəraitində nəhəng dövlətin hətta qismən hərbi-iqtisadi təcrid edilməsi hələ də qeyri-mümkün görünür. Rusiya mürəkkəb ikili təyinatlı malların – cihazların, komponentlərin idxalı üçün 2021-ci il rəqəmlərini bərpa etdi və hətta bir qədər artırdı.
Bəli, logistika daha bahalı, daha uzundur. Ancaq bunlar kritik olmayan artımlardır. Rusiyanın Çin, Monqolustan, Qazaxıstanla sərhədi 15285 kilometrdir. Türkiyə ilə isə dəniz sərhədi 350 kilometrdir ki, dəniz gəmisi üçün 1 gün vaxt lazım olur. Yaxınlıqda isə Ermənistan və Gürcüstan var.
Bəli, biz hiss edirik ki, qlobal dünya Üçüncü Dünya müharibəsini arzulamadığı üçün getdikcə iki yerə bölünür. Bununla belə, Aİ və ABŞ Rusiyaya mallarını satmaq üçün yardım edən ölkələrə ixrac məhdudiyyətlərini tam şəkildə tətbiq etməyəcək... Yəni mikroprosessorların, dəqiq optikaların, raket istehsalı üçün müxtəlif cihazların paralel idxalı mövcud olacaq.
Rusiyanın tez parçalanmasına ümid etmək, məncə, hələ tezdir. Bəli, onun ən zəif nöqtəsi arxaik, əyilməz şaquli idarəetmə sistemidir. Bu, hətta Belqorod bölgəsinə edilən məşhur basqınlar zamanı aşkar edilmişdir. Amma siyasi meydan təmizlənib, müxalifət yoxdur. İmperiya təfəkkürü təkcə rus məmurlarının deyil, həm də ziyalıların və “dərin adamların” immanent mülkiyyətidir. Bu da bir müddətlik parçalanmaya qarşı qoruyucudur.
Ukrayna - Qara dəniz də daxil olmaqla, artıq və yaxın gələcəkdə bir növ sərhəd dövlətinə - Qərb sivilizasiyası ilə Rusiya barbarlığının uzunmüddətli qarşıdurmasının geniş ərazisinə çevrilib və belə də qalacaq. Bu, döyüşçü dövlətdir. Artıq bu, Ukraynanın tarixi missiyasına çevrilir.
Bu “sərhəd” təbii ki, Ukrayna sərhədləri daxilində qalmayacaq. Artıq sərhədlər aşılır və bundan sonra da geniş yayılacaq. Həm də təkcə böyük Qara dəniz regionunda deyil, ən yaxın qonşular və faktiki müttəfiqlər - Polşa və Baltikyanı ölkələrin sərhədlərinə keçəcək.
Yəni bizim Avropa qitəsində bir neçə ölkədən qoruyucu “qalxan və qapı” yaratmaq perspektivimiz var.
Qara dəniz Avropanın arxa bağçasından, sözün tam mənasında, onun həyati tərkib hissəsinə çevrilir. Əlbəttə ki, buna kifayət qədər ironiya ilə yanaşılıb. Bu, son onilliklərdə qoca Avropanın ona daim aşağı qiymət verməsinin və diqqətsizliyinin nəticəsidir.
İndi isə komandamızın bu qlobal problemlər dəsti ilə bağlı hansı tövsiyələr verəcəyi haqqında.
Birincisi, biz sivil dünyaya eyni zamanda Rusiyanın qlobal təhlükəsini dərk etməyə kömək etməliyik və Rusiyadan qorxmağı dayandırmalıyıq.
Bir çox prosesin ləngiməsinə və qərarların qəbuluna mənfi təsir göstərən məntiqsiz qorxudur. Bir çox qonşu ölkələr, əsasən də Rusiya imperiya ambissiyalarının nə olduğunu özləri hiss edənlər artıq qorxmaqdan əl çəkiblər. Amma hansı ölkələr ki Rusiyadan uzaqdır, ondan bir o qədər qorxurlar. Bu, təhlükəsizlik probleminə çevrilən humanitar məsələdir.
Bu kontekstdə biz dostlarımızın başa düşmələrinə nail olmalıyıq ki, bəli, Rusiya sıradan bir dövlət deyil, bir növ kriminal-KQB-nin nəzarətində olan ərazidir. Rusiyada konstitusiya və digər atributlar sadəcə saxta fasaddır. Amma düşündükləri qədər qorxulu deyil.
İkincisi, bu qorxunu aradan qaldırmaqla paralel olaraq, biz aşağıdakı ideyaları irəli sürə bilərik:
Qara dəniz ölkələri indi öz dəniz qaz yataqlarının təhlükəsizliyini qorumaq üçün daimi dəniz qrupları yaratmalıdırlar; gəmiçiliyi qorumaq (naviqasiya azadlığı); dəniz minalarına qarşı mübarizə aparmaq;
naviqasiya və qaz platformalarının təhlükəsizliyinin təkcə dənizdən deyil, həm də havadan və gəmi əleyhinə raketlərdən sipərlə örtülməli olduğunu;
NATO-nun Qara dəniz komandanlığının (yaxud sülhü və gəmiçilik təhlükəsizliyini qorumaq üçün beynəlxalq qüvvələrin komandanlığının, habelə təbii fəlakətlərə cavab vermək üçün beynəlxalq qüvvələrin komandanlığının) yaradılması məsələsinin artıq gecikdiyini;
Krım işğaldan azad edilmədən Qara dənizin təhlükəsizliyinin prinsipcə unudulmasını;
işğaldan azad edilmiş Krımda Rusiyanı mühasirəyə alan qüvvələr üçün beynəlxalq hərbi bazanın olmalı olduğunu;
müharibə başa çatdıqdan sonra sahil mühafizə katerləri istisna olmaqla, Rusiyanın Qara dənizdə donanma hüququndan məhrum edilməsini;
Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq edən hər bir ölkədə ABŞ OFAC kimi onların icrasına nəzarət edən dövlət orqanının yaradılmasının məqsədəuyğun olduğunu;
Və nəhayət, Türkiyə 21-ci əsrdə tarixi rolunun nədən ibarət olduğunu düşünməlidir.
Müharibə uzun müddətlidir. “Döyüşçü dövlət” olmaq isə Ukraynanın tarixi missiyasına çevrilir.
Müəllif: Andrey Klimenko – Ukrayna Qara Dəniz Strateji Araşdırmalar İnstitutunun rəhbəri.
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur
Geri qayıt