İran və Fransa sakitləşmir: Makron açıq danışdı, Tehran isə...
26-09-2023, 09:40
Politoloq İlqar Vəlizadə Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb. DİA.AZ onunla müsahibəni təqdim edir:
- Ermənistan ordusunun Xankəndi və ətrafındakı qalıqları, eləcə də bu ərazilərimizdəki yaraqlı separatçılar tərksilah edilir, silahları təhvil alınır, ölkəmizdən çıxarılır. Artıq hesab etmək olarmı ki, Qarabağda separatizmin kökü tam kəsilmək üzrədir?
- Bəli, tam kəsilir. Separatizmin daşıyəcıları ərazimizdən çıxarılırlar. Mülki insanlar yox, separatizmin daşıyıcıları, bölücü planlarını reallaşdırmağa çalışanlar... Mülki insanlara gəlincə, onlar qalmaq, Azərbaycan qanunları ilə yaşamaq istəsələr qala bilərlər, dövlətimiz digər vətəndaşlarımız kimi onlara da hər cür təminatı verəcək.
- Sizcə, hansı aralıqda orada qanunlarımız işləməyə başlayacaq, reinteqrasiya tam yekunlaşacaq?
- Reinteqrasiyadan danışırıqsa, bunu mərhələli şəkildə etmək lazımdır. Məsələn, Xankəndinin Ermənistanın enerji sistemindən ayrılaraq, Azərbaycanın enerji sisteminə qoşulması təmin edilib. Bu o deməkdir ki, bu ərazilərimizdəki enerji infrastrukturu Azərbaycanın ümumi enerji sisteminə qoşulıur. Artıq orada yaşayan insanlar istifadə etdikləri elektrik enerjisinə görə ödənişləri bura etməlidirlər, Ermənistana yox. Bu o deməkdir ki, tədricən Azərbaycanın aidiyyəti qurumları və ya dövləti ilə əlaqələr qurulmalıdır. Qaz, rabitə və digər təchizatlar da buradan olmalıdır, Azərbaycanın müvafiq orqanlarının səlahiyyətlərinə keçməlidir. Çünki həmin ərazilər Azərbaycana məxsusdur.
Kommunikasiyalar üzərində nəzarətimizi gücləndiririk. Məsələn, artıq Ağdam-Xankəndi yolu işləyir. Digər istiqamətdəki xətlər, məsələn, Tərətər yönündəki yollar da işlək vəziyyətə salınır. Artıq həmin ərazilərin reinteqrasiyası prosesi sürətlər gedir.
- Bu məqamda Ermənistanın spikeri Alen Simonyan bildirdi ki, İrəvan sülh müqaviləsini imzalamağa hazırdır. Bunun üçün münbit zəminin olduğunu düşünürsünüzmü? Məsələn, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin gələn ay İspaniyada keçiriləcək görüşündə?
- Olduğunu düşünürəm. Buna mane olan “Qarabağ ermənilərinin hüquq və təhlükəsizliyi” ilə bağlıydı. Artıq bu məsələ öz həllini tapıb. Bununla bağlı müzakirələr Azərbaycan hakimiyyətinin rəsmi nümayəndələri ilə erməni icması arasında aparılır. Bu dialoq əsnasında Azərbaycan konstitusiyası əsasında müəyyən düstur müəyyən olunacaq. Yəni bu məsələ Ermənistana aid məsələ deyil. Sülh sazişində Qarabağ erməniləri ilə bağlı müddəa olmamalıdır, Bakı bununla bağlı mövqeyini bildirib. Yeri gəlmişkən, Paşinyan da bunu deyib. Ermənistan rəhbərliyi bunun Azərbaycanın daxili işi olduğunu qəbul edir.
Ermənistan bu mövqeyində israrlı olsa, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qəbul etməyə tam hazır olsa, sülh müqaviləsinin imzalanması yönündə irəliləyiş ola bilər. Bu baxımdan, liderlərin qarşıdakı görüşündə müqavilə imzalanmasa da, mətnin razılaşdırılması mümkündür.
- İranın hərbi-siyasi rəsmiləri aktiv şəkildə bölgədə hansısa “sərhədlərin dəyişdirilməsi”ndən, “kənar qüvvələrin regiona daxil olması”ndan danışırlar. Sizcə, bu fəallıq və ya “narahatlıq” nədən irəli gəlir?
- Bu onların bisavadlılığından irəli gəlir. Buna başqa şərh vermək olmur. Ermənistanın İranla sərhədini Azərbaycan sərhədləri qorumur, heç erməni sərhədçiləri də qorumur, Rusiya sərhədçiləri qoruyur. Yəni Azərbaycan bu yöndə hansısa addım atsa, Ermənistan yox, Rusiya ilə üz-üzə gələcək. Eyni zamanda, bu, KTMT-nin də sərhədi sayılır. Azərbaycanın heç planı da yoxdur ki, bu ərazini ələ keçirsin.
İranın sualları varsa, bunu Azərbaycana yox, Rusiyaya ünvanlamalıdır. Məsələ budur ki, üçtərəfli anlaşmaya əsasən, Zəngəzur dəhlizini Rusiya sərhədçiləri qorumalıdır, Azərbaycan yox. İran rəsmiləri həmin üçtərəfli anlaşmanı diqqətlə oxumalıdırlar.
Yeri gəlmişkən, Ermənistan bunu istəmir. Ermənistanın Rusiyaya etirazı budur ki, Zəngəzur dəhlizinin təhlükəsizliyini onun sərhədçiləri qorumalıdır. Bu, Ermənistanla Rusiya arasında olan problemdir. Bizi bu problemlərə qatmamalıdırlar. Ona görə də, İranın davranışları bisavadlılıqdan irəli gəlir. Sənədlər var, razılaşmalar var, gedib oxusunlar. Bizi hansısa müdaxilədə ittiham etməyə çalışırlar. Biz bunu edərikmi? Bizim belə bir niyyətimiz yoxdur. Əgər İran başqa şeylər düşünürsə, bu onun problemidir.
İndi İranda daxili auditoriya elə bir durumda deyil ki, Zəngəzur dəhlizini gündəmdə saxlasın, problemləri başından aşır. Ona görə də, İranın bu hərəkətlərini “mənasız” adlandırardım. Çox mənasız və qeyri-ciddi hərəkətdir. Ermənilərin uydurmalarına qulaq asmaqdansa, reallığa baxmaq lazımdır.
- Fransa Prezidenti Emmanuel Makron deyir ki, Rusiya Azərbaycanı, ölkəsi də Ermənistanı dəstəkləyir. Makronun bu mesajını necə şərh etmək olar?
- Acınacaqlı haldır ki, Fransa kimi ölkənin başında bu cür adam dayanır. Bu adam sanki siyasətçi yox, yoldan keçən biridir. Necə yəni Rusiya Azərbaycanı dəstəkləyir? Rusiya Azərbaycanı harda, nəylə dəstəklədi? Bəlkə Rusiya Azərbaycana pulsuz silah-sursat, milyonlarla dollarlıq güzəştli kredit verib? Rusiya hansı formada Azərbaycana dəstəkləyib? Əgər Rusiya Azərbaycanın daxili işinə qarışmırsa, bu, onun bizi dəstəkləməsi demək deyil. Azərbaycan öz ərazisində suveren hüquqlarını bərpa edir. İndi Rusiya buna qarşı nəsə etməlidir? Rusiya bunun qarşılığında normal davranış sərgiləyir. Amma 20-30 il əvvəl anormal davranmışdı. Rusiya o zaman müxtəlif yollarla bizə təzyiq göstərməyə çalışırdı, separatçılara dəstək verirdi. İndi normal davranır, daxili işlərimizə qarışmır. Başa düşür ki, bura bizim ərazimizdir. Bu o demək deyil ki, Rusiya bizi dəstəkləyir.
Bunu orta səviyyəli bir politoloq desəydi, onu anlayardım ki, hər kəsin öz fikrini çatdırmaq haqqı var. Amma Fransa kimi bir dövlətin başçısı çayxana söhbəti edir.
Makron deyir ki, Fransa Ermənistana dəstək verir. Nəylə dəstək verir? İndiyədək siz Ermənistana nə etmisiniz? İki dəfə BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasını çağırdınız, şou düzəltdiniz. Bəs nə oldu? Orada iştirak edənlər öz sözlərini deyib dağılışdılar. Əvəzində nə əldə etiniz? Heç nə! Əksinə, Fransa bu kimi oyunlarla özünü oyundankənar vəziyyətə saldı. Faktiki olaraq, artıq danışıqlar prosesində iştirak edən bir Fransa yoxdur.
Makron Paşinyanın başqa bir tayıdır, sadəcə Fransa Ermənistan deyil. Təəssüfləndirici haldır ki, Fransa kimi bir ölkənin başında orta səviyyəli belə bir adam dayanır.
Geri qayıt