Ukraynanın F-16 ehtiyacı: “Əlimizdən heç nə gəlmir”
19-12-2023, 23:14
Ukraynanın Qərb tərəfdaşlarından gözlənilən F-16 təyyarəsi müharibədə dönüş nöqtəsinə ümidlərin məşhur simvolu oldu. Əvəzində vertolyotlar və helikopterlər cəbhədə bir çox mühüm işləri yerinə yetirsələr də, kölgədə qalırlar. Xüsusilə, ukraynalı helikopter pilotları “Azovstal”da unikal, son dərəcə çətin tapşırıqları yerinə yetiriblər. Bununla belə, hava hücumundan müdafiə zonasında helikopterin istənilən uçuşu ölümcül təhlükədir.
UNİAN “Qutsul” çağırış nişanlı Mi-8 helikopterinin adı məxfi saxlanılan ekipaj komandirindən Mariupol yaxınlığında düşməni necə yan keçə bildiyini, döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirmək üçün hansı risklərə getməli olduğunu və rusların helikopter texnikası və ekipajlarında itkiləri olub-olmadığını soruşub. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:
-“Ölümdən son anda döndüm, yenidən doğuldum” deyə biləcəyiniz uçuşlar olubmu?
- Bunu bizim hər bir uçuşumuz haqqında demək olar. Mən cəbhə xəttində döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən həlak olan Mi-24-ün ekipajını axtarıb təxliyə etmək üçün uçdum. Axtarış sahəsi artilleriya atəşinə tutulub, döyüşlər gedirdi. Amma dəbilqədə partlayış səslərini eşitmirsən, yalnız yerin necə parçalandığını, yer sütununun necə qalxdığını görürsən...
Eyni şəkildə havada, geri dönərkən hansı təhlükənin gözlədiyini bilmirsən. Siz eniş yerində nələrin gözlədiyini bilmirsiniz: onun minalanmış olub-olmamasından xəbərsiz olursan. Növbəti saniyədə nə olacağını bilmirsən. Bir dəfə biz döyüş tapşırığına əsasən uçurduq, raket təhlükəsi var idi. Növbətçi hava hücumundan müdafiə əməliyyatının məlumatlarına qulaq asırıq və "Kalibr"in bizə tərəf uçduğunu başa düşdük. Dəfələrlə raketlə, atıcı silahlarla atəşə tutulan pilotlarımız var. Onlar ekstremal şəraitdə uçuşu təhlükəsiz başa vura biliblər. Mariupola missiyaların birində geri dönərkən helikopterə raket dəyib. O, mühərrik bölməsinin ərazisindən keçdi, bir mühərrik sıradan çıxdı, ikincisi yerə çatdıra bildi. Amma elə ekipajlar var ki, geri dönə bilməyiblər...
Ümumiyyətlə, helikopteri vaxtında təmir edən, bərpa edən və hazırlayan pilotlar, bort texnikləri və atıcılar, yerüstü mütəxəssislər cəsur, istedadlı insanlardır. Onlar öz vətənlərini fədakarlıqla müdafiə edir və hər biri böyük hörmətə, şərəfə layiqdirlər.
- “Azovstal”dan yaralıları çıxarmaq missiyası nə dərəcədə çətin idi?
- Həddindən artıq mürəkkəb idi. Hamısı uğurla başa çatmadı, hamısı geri qayıtmadı. Bəzi pilotlar psixoloji yüklənmədən saçları ağararaq qayıdıblar. Hamı başa düşürdü ki, hər bir uçuş birtərəfli uçuş ola bilər.
Mən o missiyaların iştirakçısı deyiləm, amma bunun necə baş verdiyini bilirəm. Uçuş çox ətraflı müzakirə edildi və hazırlandı. Missiyalar gecə həyata keçirilirdi. Kəşfiyyatımızın hiss etdiyi şərti zəif nöqtələrdə cəbhə xəttini keçdilər. Marşrut 3-10 metr hündürlükdən - Azov dənizi üzərindən, hərbi birləşmələr və hava hücumundan müdafiə vasitələri ilə əhatə olunmuş işğal olunmuş ərazilərdən keçdi. Sahil xətti ilə “Azovstal”a qədər olan hissə çox təhlükəli idi...
Gecələr dəniz üzərində həddindən artıq alçaq hündürlükdə uçmaq çox riskli və təhlükəlidir. Vizual oriyentasiyanı itirmək, su ilə toqquşmaq çox asandır. Bundan əlavə, helikopterlər atəş açan gəmiləri də görüblər...
“Azovstal”da yerə enmək üçün yer tapmalı idik, orada hər şey dağılmışdı, sütunlar, armaturlar, tirlər yolda idi. Dəqiqələr içində quruya enmək, dərman, ərzaq və hərbi yardımı boşaltmaq, ağır yaralıları götürmək və geri qayıtmaq, bu, çətindir…
Müharibənin əvvəlində, 2014-2015-ci illərdə eyni heyətdə birlikdə uçduğumuz qardaşım Boris həlak oldu. O, geri dönərkən 7 kilometr uçdu – ruslar raketlə vurdular və bütün ekipaj üzvləri, sərnişinlər öldü. Onların axtarış-xilasetmə əməliyyatları üçün uçan daha bir helikopter də vuruldu. Ekipaj və axtarış-xilasetmə işini həyata keçirən desant qrupu da həlak oldu.
- Cəbhənin digər hissələrində də belə bir təhlükə olubmu və varmı?
- Düşmən bütün vasitələrdən - qırıcı təyyarələrdən, mobil hava hücumundan müdafiə sistemlərindən, proqram təminatından istifadə edir. Eləcə də silah və atıcı silahlar, bizim hava hücumundan müdafiənin birinci eşalonu, ikinci, üçüncü, “TORı”, “Pantsiri”, pulemyotlar...
“Pantsir” raket kompleksi hədəfi aşkar edib onu müşayiət edə bilir. Siz təhlükəni təsəvvür edə bilərsinizmi? 5-10 metr hündürlükdə uçuruq, relyefdən istifadə edirik. Uçuş son dərəcə çətindir - elektrik xətləri, meşə zolaqları, quşlar və digər maneələr qarşımıza çıxır. Düşmənin bizi görməsi çox çətin idi, amma A-50-dən istifadə etməyə başladılar. Bunlar uzun mənzilli radar aşkarlayan və idarə edən təyyarələrdir. Onlar daim Rusiya Federasiyasının cəbhə bölgələri və müvəqqəti işğal olunmuş Krım üzərində havada olurlar.
A-50-lər Ukraynanın Sol Sahilinin və Qara dəniz regionunun hava məkanına tam nəzarət edir. Bu təyyarənin radar stansiyaları 650 km-ə qədər məsafədə hava hədəflərini, 300 km-ə qədər yerdəki hədəfləri aşkar edib izləyə bilir. Bu təyyarələr avtomatlaşdırılmış rejimdə qırıcı təyyarələri yer və hava hədəflərinə yönəldir.
- Bu "havada hökmranlıq" F-16-nın qarşısını ala bilərmi?
- Onların qırıcıları 100 km məsafədəki hava hədəflərini məhv edə bilir. Biz isə onların təyyarələrini görürük, amma əlimizdən heç nə gəlmir – hava hücumundan müdafiəmiz onları indi vura bilmir. Ona görə də F-16-lara ciddi ehtiyacımız var.
F-16 çoxməqsədli qırıcıdır və ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri və dünyanın 24 digər ordusunda xidmət göstərir. O, havada qüvvələr balansını dəyişdirə və müharibənin gedişinə təsir göstərə bilər. F-16 müasir aviasiya silahları üçün platformadır. O, eyni zamanda hava-hava və hava-yer raketlərini daşıya bilir. O, ballistik raketləri, qanadlı raketləri, təyyarələri, helikopterləri, İHA-ları, həmçinin radarları, gəmiləri və s. daşımaq gücündədir. F-16 aviasiyamıza daha təhlükəsiz işləməyə imkan verəcək. Yüksək dəqiqlikli silahlar əsgərlərimizin həyatını qorumaq üçün açardır.
Müasir hava raketləri 180 km-ə qədər məsafədə olan hədəfləri vura bilir. Bu, Rusiya təyyarələrini Ukraynadan daha da uzaqlaşmağa məcbur edəcək. Gəmi əleyhinə raketlərin uçuş məsafəsi 220 km-ə qədərdir. Bu, Qara dəniz donanmasının Krımdan başqa bazalara köçürülməsi üçün ciddi amilə çevrilə bilər.
- Bəs bizə yeni müasir helikopterlər lazımdırmı?
- Təbii ki, onlar da lazımdır. Ordu aviasiyası Ukrayna Müdafiə Qüvvələri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur, düşmənin canlı qüvvəsini, qalalarını, yüngül zirehli texnikasını, silah anbarlarını və yanacaq-sürtkü materialları anbarlarını məhv etmək üçün döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirir. Zərər təmas xəttindən 10 km dərinlikdə baş verir. Və bizim vəzifəmiz təkcə raket atmaq deyil. Biz döyüş tapşırığının bütün detallarını yola düşməzdən əvvəl, proses zamanı diqqətlə hesablayırıq.
Biz idarə olunan tank əleyhinə raketlərimizi Mi-8 və Mi-24-də istifadə edə bilmərik. Bu raketlər hədəfdən 3,5 km məsafədən buraxılır. Hazırda həyata keçirmək mümkün deyil.
Bundan əlavə, yüklərin və personalın daşınması üçün amfibiya daşıma tapşırıqları yerinə yetirilir. Axtarış-xilasetmə tapşırıqlarını yerinə yetiririk, ağır yaralıları cəbhə xəttindən təxliyə edirik. 2018-ci ildə Ukrayna 55 müasir Fransız H225 “Super Puma” və “Eurocopter” EC 145 helikopterlərindən almağa başladı. Onlar hər bir regional mərkəzdə təcili tibbi evakuasiyanı təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Bu helikopterlər tapşırıqlarına görə çox effektivdir, lakin döyüş əməliyyatları aparmaq üçün uyğun deyil, yaralıların təxliyyəsi üçün istifadə olunur.
Biz düşməni məhv edirik, lakin NATO silahları daha dəqiqdir. Naviqasiya və yanğınsöndürmə sistemi avtomatik olaraq marşrut təyin etməyə, hədəfi aşkar etməyə və daha uzun məsafələrdə atəş açmağa imkan verir. Bu, vaxta çox qənaət edir, hesablamaları sürətləndirir və işi daha səmərəli və təhlükəsiz edir. Bizə həqiqətən də NATO standartlarına uyğun müasir vertolyotlar lazımdır. Məsələn, AH-64 “Apache” və buna bənzər helikopterlər.
- Bu yaxınlarda analitiklərin hesablamalarına görə, cəbhə xəttinin yaxınlığında cəmi 25 Rusiya Ka-52 hücum helikopteri var. Belə xəbərlərə münasibətiniz necədir? Düşmən itkiləri kritik hesab edilə bilərmi?
- Yox. Rusların itkilərini kritik hesab etmirəm, onların sayı hələ də çoxdur. Başa düşmək lazımdır ki, biz köhnə texnikadan istifadə edirik, düşmən də: Mi-8 və Mi-24, eləcə də daha müasir Mi-28 və Ka-52-dən geniş istifadə edir. Sonunculara gəlincə, onlar həqiqətən kritik itkilər verirlər. Eyni şey tez sağalmayan uçuş heyətinə də aiddir. Amma onların böyük insan resursu var. Və bu ən böyük problemdir.
Ümumiyyətlə, genişmiqyaslı işğalın əvvəlində düşmən yer hədəflərini vurmaq üçün aviasiyadan kütləvi şəkildə istifadə etdi. Böyük qruplar, bölmələr şəklində uçurdular, bizi qiymətləndirmədilər. Onlara dedilər ki, bizdə hava hücumundan müdafiə sistemi yoxdur. “Stingers”lərimizin olduğu və hava hücumundan müdafiənin işlədiyi ortaya çıxanda onlar üçün şok oldu. Bu, Kiyev vilayəti, Nikolayev, Xerson və Donetsk bölgələrində baş verib. Böyük itkilər verdilər və müəyyən nəticələr çıxardılar. İndi ruslar əvvəllər olduğu kimi təkəbbürlü deyillər. Onlar cüt-cüt, qrup halında uçurlar, vertolyotlardan nöqtə-nöqtə istifadə olunur.
Düşmən aviasiya alaylarını Mariupolda, Çornobayivkada, əlbəttə ki, Krımda (Cankoy və digər aerodromlar) yerləşdirirdi. Onlar tullanmaq üçün çoxlu platformalardan istifadə edirdilər. Ukrayna Silahlı Qüvvələri aerodromlarına dəqiq zərbələr endirərkən yüksək dəqiqliyə malik PUA-lardan və “hava-yer” qanadlı raketlərindən istifadə etməyə başlayanda vəziyyət dəyişdi. Onlar aviasiya alaylarını müvəqqəti işğal olunmuş Krıma yerləşdirməyə məcbur oldular, bir çox alaylar Ukraynanın Rusiya ilə inzibati sərhədində yerləşir.
- Rusiya Hərbi Hava Qüvvələrinin itkilərini qeyd etdiniz. Yəni söhbət peşəkar heyətlərdən gedir. Bu, rusiyalı mütəxəssislərin səviyyəsinə necə təsir etdi? Ruslar yeni peşəkar pilotlar yetişdirə bildilərmi?
- Düşmənin hazırlıq səviyyəsi fərqlidir. Ancaq bundan əvvəl öyrənmə prosesi illər boyu uzanırdı. Müharibə dövründə təlim daha sürətli olur. Hər gün - döyüş uçuşları, döyüş təcrübəsi qazanılır. Və başa düşmək lazımdır ki, heç kim bölmə komandirlərini riskə göndərmir. Tam miqyaslı işğalın ilk həftələrində döyüş tapşırıqları orta səviyyəli pilotlar tərəfindən yerinə yetirildi. Geniş uçuş hazırlığı olanlar döyüşmürdü. Və adətən döyüşdə gənclər ölür.
Müəllif: Turan Abdulla - Mənbə: AYNA.az
Təqdim etdi: DİA-AZ.NET (ƏRSOYUN BLOQU)
Geri qayıt