Müharibəni dayandırmayan “sülh formulu”
23-01-2024, 06:24
Hər il İsveçrənin Davos şəhərində keçirilən Dünya İqtisadi Forumu qlobal siyasətin ən həssas məsələlərinin müzakirəsi üçün böyük platformadır. Ona görə də Ukraynanın Avropa gündəmində əsas məsələlər sırasında qalması təəccüblü deyil. İqtisadi mövzularla bağlı çoxlu çıxışlar və bəyanatlar olsa da, söhbət Ukraynada müharibəni dayandırmadan iqtisadi risklərin azaldılmasının mümkünsüzlüyündən gedirdi. Bu kontekstdə Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin Dünya İqtisadi Forumu çərçivəsində keçirilən dördüncü görüşündə “sülh formulu”nun müzakirəsi mühüm rol oynayıb.
Milli təhlükəsizlik üzrə müşavirlərin müzakirəsi əvvəlkilərin davamı idi. Orada “sülh formulu”nun daha beş komponenti müzakirə edilib: “Rusiya qoşunlarının çıxarılması və hərbi əməliyyatların dayandırılması”, “Ədalətin bərpası”, “Ekoloji təhlükəsizlik”, “Təcavüzün genişlənməsinin və təkrarlanmasının qarşısının alınması”, “Təcavüzün təsdiqi”, “Müharibənin sonu".
İclasın yekunları ilə bağlı Ukrayna Prezident Aparatının məlumatına görə, müdafiə nazirləri və milli təhlükəsizlik müşavirləri səviyyəsində beynəlxalq işçi qrupunun yaradılması və Rusiyadan hərbi əməliyyatları tamamilə dayandırmaq və qoşunları Ukraynadan çıxarmağı tələb edən beynəlxalq sazişin işlənib hazırlanması və qəbulunu təmin etmək təklif olunub.
Rusiyanın heç bir öhdəlik götürmədiyi beynəlxalq müqavilənin zorakılığa son qoymağa necə kömək edəcəyi hələ tam aydın deyil. Amma Rusiya qoşunlarının və Kremlin nəzarətində olan silahlı birləşmələrin Ukraynanın işğal olunmuş ərazilərindən çıxarılması mexanizminin hazırlanması planlaşdırılır. Müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərdən hərbi texnikanın və silahların onların utilizasiyası üçün çıxarılması da nəzərdə tutulur. Lakin istifadəyə yararlı hərbi texnikanın utilizasiya olunacağı və ya Ukrayna Müdafiə Qüvvələri tərəfindən istifadə ediləcəyi göstərilmir.
Rusiya və Çin olmadan sülhə gedən uzun yol
“Hiss olunan nəticə olmasa da, necə deyərlər, “sülh formulu”nun müzakirəsinə qoşulan dövlətlərin sayı artıb. Artıq səksən dövlətin Ukraynanın "sülh formulu"nun müzakirəsinə qoşulması yaxşı haldır. Bu dəfə əvvəllər bu müzakirədə iştirak etməyənlər də müzakirəyə qoşuldu. Beləliklə, deyə bilərik ki, Ukraynanın tərəfində olan dövlətlərin sayı artıb”, - ukraynalı politoloq Volodimir Volya UNIAN-a deyib.
Onun sözlərinə görə, bu cür platformalar və bu cür görüşlər Ukraynadakı müharibə ilə bağlı müxtəlif qorxuları şərh etməyə, hələ də anti-Rusiya sanksiyalarına qoşulmayan müxtəlif dövlətləri Ukraynaya qoşulmağa və ya ona kömək etməyə inandırmağa kömək edir: “Yəni ki, müzakirənin nəticəsi, birincisi, informasiyanın çatdırılması, ikincisi, müxtəlif beynəlxalq platformalarda mümkün qədər çox dövlətin dəstəyinin cəlb edilməsi, üçüncüsü, anti-Rusiya sanksiyalarının sayının artırılmasının mümkünlüyüdür. Məhdudlaşdırıcı tədbirlərə açıq şəkildə qoşulmağa hələ hazır olmayan ölkələr heç olmasa, Rusiya ilə rəsmi ticarəti azalda bilərlər”.
Ukrayna Prezident Aparatı Qlobal Cənub ölkələrinin “sülh formulu”nun müzakirəsinə qoşulmasını uğur hesab edir. Bununla belə, “Reuters”in məlumatına görə, bu panel iştirakçıları Ukraynadakı müharibə ilə bağlı dəqiq mövqe nümayiş etdirməyiblər. Yəni Yaxın Şərq, Afrika və Latın Amerikası ölkələrinin nümayəndələri Ukraynaya rəğbət bəsləyirlər, lakin bəziləri qeyd edir ki, bəlkə Rusiyanı da dinləməyə dəyər.
Yeri gəlmişkən, “sülh formulu” üzrə hazırkı görüşün həmtəşkilatçılarından biri, İsveçrənin nümayəndəsi İqnazio Kassis də qeyd edib ki, Rusiyanı növbəti “sülh konfransı”na cəlb etmək üçün siyasi və diplomatik səylər göstərilməlidir. Onun sözlərinə görə, bunsuz Ukraynada sabit sülhə nail olmaq mümkün deyil.
Ancaq Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin görüşü necə şərh etdiyinə diqqət yetirmək lazımdır. Putin Davosdakı müzakirəni “danışıqlar prosesi üçün qadağanedici tələblər” adlandırıb. Onun sözlərinə görə, bu cür müzakirələr onu göstərir ki, nə Ukrayna, nə də Qərb Rusiya Federasiyası ilə sülh danışıqlarına üstünlük verir.
“Yaxşı, onlar sülh danışıqları istəmirlər, ehtiyac yoxdur”, - Putin deyib.
Çin də Ukraynanın “sülh formulu”na o qədər də maraqlı görünmür. Siyasi texnoloq İqor Reyteroviçin fikrincə, Çinin Ukrayna “sülh formulu”na daxil edilməsi istəyi tamamilə başa düşüləndir və gözləniləndir: “Bununla belə, onları şişirtməyə çalışılmamalıdır”.
Öz növbəsində, Volodimir Volya əlavə edib ki, Çinin hazırkı mövqeyində təəccüblü heç nə yoxdur, çünki Çin təklifləri qəbul edilməyəndən sonra inciyib: “Üstəlik, Pekinin Donbasda müharibənin dayandırılması yolu ilə bağlı mövqeyi bir vaxtlar Kiyev tərəfindən qəbul edilməyib”.
Təhlükəsizlik olmadan təhlükəsizlik zəmanəti
Rusiya kimi gözlənilməz və qəddar qonşu ilə Ukraynanın əsas vəzifəsi ondan qorunmaqdır. Və mümkündürsə, ən uzun müddətə. Məhz buna görə də “sülh formulu”nun elementlərindən biri də “Təcavüzün genişlənməsinin və təkrarlanmasının qarşısının alınması”dır. Təhlükəsizliyə dair zəmanətlər üzrə müqavilələrin bağlanmasını təklif edilir. Ola bilsin ki, ən azı bu yaxınlarda Ukrayna və Böyük Britaniya arasında bağlanan müqaviləyə bənzəyəcək.
Tam təhlükəsizlik zəmanəti verməsə də, ekspertlərin fikrincə, Kiyev daha çoxunu gözləməməlidir.
"Bu saziş təhlükəsizlik təminatını tam təmin edən saziş deyil. Bu, hərbi hücum zamanı qarşılıqlı yardım haqqında saziş kimi nəzərdə tutulub. Bu cür şeylər gələcəkdə NATO-ya daxil olmağımızı təmin edə bilər. Və bu sənəd Kiyevin hazırkı dəstəyini rəsmiləşdirir, lakin hücum zamanı müharibəyə getməyə məcbur etmir. Sənəddə həmçinin kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi, kibertəhlükəsizlik məsələləri, müdafiə sənayesində əməkdaşlıq və s. daxildir”, - deyə siyasi elmlər namizədi, beynəlxalq ekspert Stanislav Jelixovski qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, Britaniya ilə bu razılaşma əsasən İsrail modelinə əsaslanır və bu, ölkənin hələ Alyansa qoşulmadığı dövr üçün Ukraynanın təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi daşıyır.
“Vurğulamaq yerinə düşər ki, hələlik ölkəmizin Alyansa üzvlüyündən söhbət gedə bilməz, ona görə də İsrail modeli bu dövr üçün Ukraynanın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə bağlı problemlərin həllinə imkan verir. “Böyük yeddilik” müvəqqəti olacaq və bu, Ukraynanın Qərbin təhlükəsizlik strukturlarına qoşulmasına təsir edəcək”, - ekspert qeyd edib.
Jelixovski güman edir ki, Ukraynanın “Böyük yeddilik” ölkələri ilə imzalayacağı digər müqavilələr də İsrail modelinə əsaslanacaq: "Bu, dünyada bağlanan təhlükəsizlik sazişlərindən fərqlidir. Mən burada yapon modeli ilə paralellər aparardım. 1960-cı il müqaviləsinə görə, ABŞ Yaponiyanın təhlükəsizliyinin təminatçısıdır. Bu, nüvə silahının yerləşdirilməsində özünü göstərir. Biz görürük ki, Yaponiya ciddi təhlükəsizlik zəmanətləri alır və bu təcrübə faydalı olardı. Amma Ukraynaya gəlincə, hazırda hamı İsrail modelinə meyl edir. Söhbət zərurət yaranarsa, müharibəyə getmək imkanından gedir. Eyni zamanda, söhbət texnologiyanın, kəşfiyyat məlumatlarının verilməsindən, məsləhətləşmələrin aparılmasından gedir”.
Volodimir Volya isə hesdab edir ki, digər dövlətlər də Ukrayna ilə təhlükəsizlik sazişləri bağlayarkən Böyük Britaniya ilə imzalanan sənədi nümunə götürə bilərlər: "Bəs bu sazişlərin əhəmiyyəti nədir? Güclü iqtisadi potensiala, güclü hərbi-texniki potensiala malik olan müxtəlif dövlətlərin olması faktıdır. Həm də maliyyə resursu olmaqla, Ukraynaya hərtərəfli yardımın göstərilməsinə birtərəfli qaydada zəmanət verirlər. Yəni silah, hərbi texnikanın tədarükü və maliyyə dəstəyi”.
Amma onun fikrincə, əsas odur ki, belə razılaşmalar Rusiya Federasiyası üçün bir siqnaldır: “Moskvaya deyilir ki, Ukraynaya dəstək uzun müddət davam edəcək və sabit olacaq. Belə razılaşmalar olmasa da, Ukraynanın təhlükəsizliyinin ən yaxşı təminatçısı Ukrayna Silahlı Qüvvələridir”.
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur
dia-az.life
Geri qayıt