“Rusiya onminlərlə cəsədi qaldırar, Qərb 100 cəsədi qaldıracaqmı”
12-03-2024, 14:00
Moskvada yaşayan azərbaycanlı politoloq, Rusiyanın Xalqlar Dostluğu Universitetinin dosenti, filologiya elmləri namizədi Anar Həsənov AYNA-ya müsahibəsində Ukraynada yaşanan qanlı proseslər və Üçüncü Dünya müharibəsi ehtimallarından danışıb. Beləliklə:
- Ukraynadakı müharibə daha qorxulu mərhələyə keçə bilər. Artıq aparıcı Qərb dövlətlərinin, hətta NATO-nun Ukraynaya ordu göndərməsi məsələsi müzakirə olunur. Proseslərin gedişatını necə proqnozlaşdırırsınız?
- Qərbdən Ukraynaya ordu göndərilməsi çağırışı hədəyə hədə ilə cavabdır. Yəni, dünənədək Vladimir Putin Qərbi atom silahı ilə hədələyib, indi Avropa bu hədəyə cavab verməlidir. Bilirsiniz, bunu nəyə bənzədirəm? Vaxtilə “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə” deyən Nikol Paşinyana İlham Əliyev “Qarabağ Azərbaycandır və nida” cavabını vermişdi.
Bu gün ABŞ ilə Rusiya, yaxud Fransa ilə Rusiya arasında gedən deyişmə hələlik sözdür, söz davasıdır. Şəxsən mən Emmanuel Makronun bəyanatlarına şübhə ilə yanaşıram, düşünmürəm ki, onun çağırışları Fransa ordusunun Ukraynaya gəlməsinə səbəb olacaq. Əvvəla, Parisin elə imkanları var ki, nəzarətindəki silahlıları nizami ordu kimi yox, xüsusi hərbi şirkətlərin əməkdaşları kimi göndərsin. Uzağa getməyək, elə Ermənistana göndərilmiş avropalı müşahidəçilərin əksəriyyəti ehtiyatda olan hərbçilərdir. Bu da proksi müharibənin bir elementidir.
Baxın, buradan hansı nəticəyə gəlmək olar? Fransa hələlik sözlə atışır. Sözlə atəş açmaq isə silahdan atəş açmaq demək deyil. Digər tərəfdən, Avropa niyə Rusiyaya münasibətdə belə mövqe sərgiləməyə qərar verdi ki, “biz öz ordumuzu göndərəcəyik?”. Düşünürəm ki, Makron gündəm yaratmağa çalışır və bu səbəbdən Ukraynaya ordu göndərilməsi təklifini ortaya atıb.
- Qərbdən Ukraynaya qoşun göndərilməsi təkliflərinə Moskvanın reaksiyası belə olub ki, bu, artıq Üçüncü Dünya müharibəsi demək olacaq. Həqiqətən, tərəflər dünya müharibəsinə gedəcəkmi?
- Rusiya bu müharibədə artıq “stavka”nı qaldırıb. Yəni, elə bir hədd götürüb ki, bundan o yanası yoxdur. Düşünürəm ki, Qərb hazırda həmin həddi keçməyə hazır deyil. Baxmayaraq ki, ABŞ da, Britaniya da, Fransa da nüvə dövlətləridir, həmin bu 3 dövlət belə, Moskvanın müəyyənləşdirdiyi həddi keçməyə hazır deyil. Çünki Qərbdə nə Putin qədər cəsarətli və nüfuzlu liderlər var, nə də qeyd olunan həddin keçilməsinə hazır olan cəmiyyətlər var. Və Ukraynanın dəyəri o qədər çox deyil ki, Avropa liderləri bu uğurda atom müharibəsinə belə, razı olsunlar.
Rusiyada bu mənada vəziyyət necədir? Rusiyada belə bir müharibəyə hazır cəmiyyət olmasa da, buna susan cəmiyyət var, buna aparan proseslərə müdaxilə etməyən cəmiyyət var və həqiqətən, bunu tətbiq edə biləcək rəhbər var. Burada söhbət liderin reputasiyasından və cəmiyyətin yanaşmasından gedir.
Düşünürəm ki, Baydenin, Zelenskinin və Putinin rəhbərlik etdikləri dönəmdə Ukraynadakı müharibədə, xüsusi hərbi əməliyyatda dayanma-durma mümkün deyil, onun əlamətləri görünmür. Sülh müqaviləsi üçün, silahların susması üçün ABŞ-da hakimiyyət dəyişməli və rəhbərliyə Putinin oxşarı olan Tramp gəlməlidir. Hesab edirəm ki, yalnız Tramp reputasiyada bir siyasətçi Putinlə danışa, anlaşa bilər. Zelenskiyə də deyə bilər ki, ya danışıqlar masasına oturursan, ya da sizə silah vermirəm.
Yaxşı, belə vəziyyətdə Moskvanın yanaşması necə olacaq? Putin əlavə tələblər ortaya qoymayacaq ki? Axı, Ukrayna geri çəkilərsə, Rusiya istək və tələblərinin sayını artıra bilər. Belə məqamda da məhz Tramp kimi lider Putinə deyə bilər ki, “onda mən də atom silahına əl atmağa hazıram”. Məsələ bundan ibarətdir. Yəni, Bayden getməli, Tramp gəlməlidir ki, bu müharibədə hansısa bir nəticə əldə olunsun. Bu halda Zelenski hakimiyyətdən gedir, Kiyev itirdikləri ilə razılaşır, Moskva əlindəkindən artığına iddia etmir və danışıqlara bir şərtlə razılaşır ki, indiyədək əldə etdikləri dünyanın nəzərində leqallaşsın. Yox, əgər Rusiya bundan artığını da tələb edərsə, o zaman Tramp Ukraynanı lazım olan hər şeylə təmin etməyə qərar verir.
Qeyd etdiyim dəyişikliklər olmadığı müddətcə müharibə dayanmayacaq, Ukrayna tərəfinin itkiləri davam edəcək və heç bir Avropa dövləti Kiyevə ciddi əməli dəstək verməyə cəsarət etməyəcək. Ola bilər, verdikləri silahların sayını bir az da artırsınlar, bir az daha çox pul versinlər, amma Fransanın, yaxud Almaniyanın qoşunlarının Ukrayna torpaqlarına girməsi mümkün deyil. Çünki bu halda Kreml əlindəki başqa rıçaqları işə salacaq. Məsələn, Baltikyanı ölkələr ciddi təhlükə altına düşəcək. Tutalım, Estoniyanın tərkibində yeni bir Narva dövləti yaratmaq Rusiya üçün elə də çətin iş deyil. Bilirsiniz ki, Estoniyanın Rusiya ilə sərhəd bölgələrində rusdilli əhali yaşayır və hazırda onların hüquqlarının pozulması məsələsi müzakirə olunur. Yəni, Avropanın Ukraynaya real hərbi yardımı növbəti bir Avropa ölkəsində separatçı bir dövlətin yaranmasına səbəb olacaq.
- Və rus qoşunlarını öz sərhədlərində görməmək üçün bütün gücünü ortaya qoyan Qərb bloku bu təhlükələrdən çəkinəcək?
- Qeyd etdiyim kimi, ayrı-ayrı ölkələrin ərazilərində özünə bağlı rejimlər yaratmaq ruslar üçün çox asandır. Tutalım, Fransa Ukraynaya ordu göndərdi, buna qarşılıq rus qoşunları Estoniyaya girdi və Narva dövlətinin yaradıldığı bildirildi. Ərazisi 3 min kvadrat kilometr olan bir Narvaya görə NATO 5-ci maddəni işə salmayacaq. Bu, Alyansın yenidən zərbə altına salınması deməkdir. Ona görə də Qərb dövlətləri Ukraynaya silah və pul yardımından başqa heç bir dəstək verəsi deyil. NATO Rusiya ilə açıq müharibəyə girərsə, Moskva gerçəkdən nüvə silahı tətbiq edə bilər. Rusiya Parisi, Berlini, Londonu vura bilər. Bu Prezidentdə bu reputasiya var – adam belə riskli qərarları qəbul edə bilər.
Baxın, müharibəyə görə Rusiyada ildə neçə min insan həlak olur, amma cəmiyyətdə bununla bağlı problem yoxdur. Bu cəmiyyət özünün onminlərlə insanını müharibənin içərisinə ata bilir. İki ildir xüsusi hərbi əməliyyat davam edir, nə qədər insan həlak olub, amma bu, cəmiyyətdə heç bir xaosa səbəb olmayıb. Bəs, Fransaya, Almaniyaya, Polşaya yüzlərlə cəsəd gələndə cəmiyyət bunu necə qəbul edəcək? Bunu yaxşı başa düşürlər və bu səbəbdən belə faciəli nəticələrə getməyəcəklər. Həm də kimə görə, nəyin uğrunda getsinlər? Getməyəcəklər!
- Deyək ki, sizin gözləntilərinizin əksi baş verdi – böyük müharibənin düyməsi basıldı. O zaman, hazırda Rusiyanın yanında kimi görünən Çin, İran, Şimali Koreya və s. kimi dövlətlər NATO-ya qarşı cəbhə açacaq?
- Düşünmürəm ki, belə halda Rusiyanın kimlərləsə alyansı yaranacaq. Məsələn, Çin. Bu dövlətin marağındadır ki, Rusiya zəif olsun, buna görə də mühribə olarsa, Pekin Moskva ilə müttəfiq olmayacaq. Şimali Koreyanın da Rusiya ilə müttəfiq olmaq fikri yoxdur, çünki bu ölkə Qərbin hədəfi deyil. İrana gəldikdə, ehtimal olunan müharibə vəziyyətində Tehranın necə davranacağı da müəmmalıdır. Çünki İran da Rusiyanın Qərbə qazandırdıqlarını verə bilmək imkanına malikdir – təbii sərvətləri çoxdur. Hesab edirəm ki, Qərb – İran separat münasibətləri yarana bilər. Yəni, nefti-qazı olan İran sanksiyalardan qurtulmaq istəyir. Sanksiyaları qaldıra, İrana iqtisadi dəstək verə, ölkəni inkişaf etdirə bilərlər. Nəticədə sabah İran Qərb üçün Rusiyanın oynadığı rolu oynaya bilər. Ona görə də Tehranı Moskvanın müttəfiqi hesab etmirəm. İran sadəcə olaraq, hazırkı münaqişənin sonunu gözləyir.
- O zaman Rusiya təklənir...
- Bu müharibədə heç bir dövlət real hərbi kontingentlə Rusiyaya qoşulmayacaq. Belarus belə, qoşulmayacaq. Rusiya yalnız öz resursları hesabına vuruşacaq. Amma bir daha vurğulayım ki, NATO-nun, Avropanın öz ordusu ilə Rusiyanın üzərinə gələcəyini təsəvvür etmirəm.
Geri qayıt