Teledebat Baydeni büdrətdi: amerikalı seçicilərin qərarı nə olacaq?
5-07-2024, 16:00
İyunun 28-nə keçən gecə ABŞ-nin Corciya ştatının Atlanta şəhərində hazırkı Prezidenti, prezidentliyə Demokrat Partiyasından namizəd olan Co Bayden və keçmiş Prezident, prezidentliyə Respublikaçılar Partiyasından olan Donald Tramp arasında seçkiqabağı ilk teledebat baş tutub. CNN-in təşkil etdiyi və canlı yayımladığı debatın ilk raundu saat yarım davam edib. İlk dəfə olaraq studiyada tamaşaçı olmayıb. İki CNN aparıcısı müzakirəyə moderatorluq edib və suallar verib. Bayden və Tramp növbə ilə danışıblar, bir iştirakçı danışarkən digərinin mikrofonu səssiz qalıb.
Müzakirənin birinci hissəsi Amerikanın daxili gündəmində olan iqtisadi problemlər, miqrasiya, abort və digər məsələlərə həsr olunsa da, söhbət tez bir zamanda beynəlxalq mövzulara keçib. Əvvəlcə söhbət Amerika qoşunlarının Əfqanıstandan xaotik çıxarılmasından gedib. Tramp bunu “ölkə tarixində ən biabırçı məqam” adlandırıb və sonra deyib ki, bu vəziyyət başqa şeylərlə yanaşı, Rusiyanı Ukraynanı işğal etməyə sövq edib.
"Həyatımda heç vaxt bu qədər cəfəngiyat eşitməmişəm", – Bayden Trampa cavabında qeyd edib.
Tramp növbəti dəfə qələbə qazanacağı təqdirdə münaqişəni həll edəcəyini bir daha bəyan edib, həmçinin Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Ukraynada sülh üçün irəli sürdüyü şərtləri məqbul hesab etmədiyini vurğulayıb.
Debat iştirakçıları mütəmadi olaraq bir-birlərini yalan danışmaqda ittiham edib və bir-birlərini söz atəşinə tutublar. Bayden bir məqamda Trampın hərbi qulluqçulara və veteranlara münasibətinƏ toxunaraq keçmiş prezidenti “uğursuz” adlandırıb. Tramp isə Baydeni “tarixin ən pis prezidenti” adlandırıb.
İlk debatdan sonra dünya mediasında Baydenin faktiki olaraq “Trampa məğlub” olduğu müzakirəsi gedir. Qərb mediasının müşahidəçiləri debatı “Bayden üçün fəlakət” kimi qiymətləndiriblər. Vitse-prezident Kamala Harris bildirib ki, amerikalılar onun çıxışlarına deyil, ölkə üçün görülən işlərə diqqət yetirməlidirlər.
ABŞ Prezidenti Co Bayden isə etiraf edib ki, prezident seçkilərində siyasi rəqibi Trampla debatda çıxışı uğurlu olmayıb: “Mən bilirəm ki, artıq gənc deyiləm, əvvəlki kimi asanlıqla yerimirəm. Əvvəlki kimi rahat danışmıram, əvvəlki kimi mübahisə etməyi bacarmıram. Amma bildiyimi bilirəm - həqiqəti necə deməyi bilirəm!”. Amerika liderinin sözlərinə görə, “əgər yıxılarsansa, ayağa qalxmalısan”.
Maraqlı məqamlardan biri isə odur ki, debatdan sonra bir çox amerikalı seçici hesab edir ki, Demokratlar Partiyası ölkənin hazırkı liderinin əvəzinə ABŞ Prezidenti postuna başqa bir namizəd seçməlidir. “Morning Consult”ın apardığı sorğunun nəticələrinə görə, sorğuda iştirak edən seçicilərin 60 faizi deyib ki, Bayden televiziya debatında zəif çıxış etdikdən sonra demokratlar prezidentliyə namizədi “mütləq” dəyişdirilməlidirlər. Respondentlərin 45 faizi Baydeni ABŞ-ın növbəti Prezidenti kimi görməyə üstünlük verəcəyini bildirib, 44 faizi onun əsas siyasi rəqibi, sabiq Prezident Trampı dəstəkləyib. Sorğu iştirakçılarının 57 faizi Trampın debatda Baydendən daha yaxşı çıxış etdiyinə inanır.Sorğu ABŞ-ın təxminən 2 min yetkin sakini arasında aparılıb.
Bir çox analitiklər hesab edirlər ki, ilk debat göstərdi ki, Bayden payızda keçiriləcək seçkilərdə keçmiş və indiki rəqibi Trampa məğlub olacaq. Amma fərqli fikir səsləndirənlər də var. Politoloqların bir qisminin qənaətincə, bir debatla “Bayden məğlub olacaq” proqnozu vermək doğru deyil.
ABŞ-da keçiriləcək seçkilər və Bayden-Tramp mübarizəsi barədə AYNA-nın suallarını cavablandıran “Şərq-Qərb” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, Amerikada yaşayan azərbaycanlı politoloq Ərəstun Oruclu deyib ki, ilk teledebatdan sonra Baydenin seçkini uduzacağı ilə bağlı çoxlu fikirlər səsləndirilir:
- Bəzən belə proqnozlar verilir ki, Baydenin məğlubiyyəti artıq heç kimdə şübhə doğurmur. Amma Amerika cəmiyyətinin böyük hissəsinin Trampa qarşı çox neqativ yanaşdığını nəzərə almamaq mümkün deyil. Amma bu hələ o demək deyil ki, onlar da Baydenə səs verəcəklər. Vəziyyət bu dərəcədə qarmaqarışıq və ziddiyyətlidir. Bu vəziyyətə aydınlığı ancaq zaman gətirəcək. İndi kimin qalib gələcəyini demək üçün tezdir. Razıyam ki, ilk teledebatın nəticəsi xeyli dərəcədə ABŞ-da seçkilərlə bağlı fikirləri dəyişib. Lakin heç kim nəzərə almır ki, son sözü seçici deyəcək və onların necə davranacağını indidən demək olmaz.
- Amma ABŞ seçiciləri arasında “Morning Consult”ın apardığı sorğunun nəticəsi də Baydenin uduzacağına işarə edir...
- Biz dəfələrlə şahidi olmuşuq ki, sosioloji sorğular, aparılan rəy sorğuları yanlıç ola bilər. Məsələn, 2016-cı ildə heç bir sorğu, heç bir sosioloji araşdırma Donald Trampın prezident seçiləcəyini işarə etmirdi. Amma tramp seçkilərdə qalib oldu. Məncə, heç Trampın özü də bu nəticəini təsəvvür etmirdi. Onun qələbəsi özü üçün də gözlənilməz olmuşdu.
- Demək istəyirsiniz ki, indi də vəziyyət 2016-cı ildəki kimidir?
- Təxminən, vəziyyət eynidir. Heç kim seçicinin nə qərar verəcəyini bilmir. Görünən və görünməyən məqamlar mövcuddur. Sual budur: doğrudanmı ABŞ seçiciləri artıq Baydenə səs vermək istəmirlər? Məncə bunu təsdiqləmək üçün hələ tezdir. Bu gün ABŞ-da vəziyyət çox qarışıqdır. Düzdür, Bayden büdrədi, amma qarışıq vəziyyət olduğu üçün seçkilərin nəticəsi hər iki namizəd üçün sual altındadır.
- Amerikada Demokrat Partiyasının namizədi dəyişmək, Baydenin yerinə başqa bir şəxsin namizədliyini irəli sürmək çağırışları var. Sizcə, demokratlar namizədini dəyişə bilərmi?
- Dediyim kimi, bu gün Amerikada siyasi qarışıqlıq hökm sürür, ABŞ siyasəti çətin dövr keçirir. Əgər demokratlar namizədi dəyişsələr, təbii ki, seçkilərdə məğlub olacaqları qaçılmazdır. Çünki zaman azdır, seçkilərə çox qısa vaxt qalıb. Növbəti namizədi təqdim etmək, onu cəmiyyətə nümayiş etdirmək zaman tələb edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ böyük və seçki aktivliyi olan ölkədir. Eyni zamanda, demokratların arasında tam qüsursuz namizəd yoxdur ki, onu qısa zamanda cəmiyyətə təqdim etsinlər, seçkilərdə qalib gəlsinlər. Buna görə də, Bayden seçkiyə getməkdə israrlı olduğunu bəyan etdi. Bəzi məlumatlara görə, Baydenin seçkilərdə iştirak israrında ailəsinin, yaxınlarının təsirləri var. Amma məncə, məsələ bu qədər sadə deyil. Ümumiyyətlə, ABŞ siyasəti haqqında belə sadə düşünməyin tərəfdarı deyiləm. Baydenin komandası, partiya rəhbərliyi, Ağ Evdəki komanda, sponsorlar var. ABŞ-da siyasətə təsir edən bir çox amillər var. Baydenin qərarına bu amillər təsir edir. Onu da bildirim ki, bu yaxınlarda Demokrat Partiyasının “Demokratik Milli Konqres” adlandırılan qurultayı keçiriləcək. O zaman Baydenin seçkiyə getməsini istəyənlərin motivi aydın olacaq. Bununla yanaşı, Baydenin namizəd olmasının əleyhinə olan demokratların da motivləri bəlli olacaq.
- Azərbaycan üçün ABŞ Prezidenti postuna kimin seçilməsi məqbuldur?
- Bu sualınıza cavab çox sadədir: Ağ Evdə kimin əyləşməsindən asılı olmayaraq ABŞ maraqları hər bir halda prioritet olacaq. Hesab edirəm ki, Azərbaycan üçün indiki məqamda demokratların namizədinin ABŞ Prezidenti olması daha məqbuldur. Bunu Baydenin Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı açıqlamalarından da, Nümayəndələr Palatasındakı demokrat çoxluğun qəbul etdiyi və hazırda gündəliyə təklif etdiyi qətnamə layihələrindən də açıq-aydın görürük. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, Bayden, yaxud Tramp seçkilərdə qalib gələrsə, Prezident postuna gələn il yanvarın 20-də əyləçşəcək. Məncə, Azərbaycan bu müddətədək yarımçıq qalmış işlərini tamamlamalıdır. Xüsusilə, söhbət Ermənistanla imzalanacaq sülh sazişindən gedir.
Geri qayıt