Ukraynada sülh perspektivləri, yaxud...
10-07-2024, 06:50
“Yeni sülhməramlı peyda oldu - Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban. O, Macarıstanın Avropa İttifaqına sədrliyindən istifadə edib və turneyə çıxıb: Kiyev, Moskva, Pekin, ardınca Vaşinqton. Təəssüf ki, onun təklif edəcəyi heç nə yoxdur və arxasında heç bir güc yoxdur. Ancaq indi heç kim müharibəni dayandıra bilməyəcək”. Bu sözləri rusiyalı politoloq Aleksandr Morozov Rusiya-Ukrayna müharibəsində atəşkəs əldə edilməsi ilə bağlı yazdığı analitik məqalədə bildirib.
Analitik qeyd edib ki, Viktor Orban Rusiya-Ukrayna müharibəsini bitirdiyinə görə Nobel Sülh Mükafatını almağa etiraz etməzdi: “Və bir çox başqaları bunu istər. Amma bunu necə etmək olar? Yeni müddətə Rusiya Prezidenti postuna oturan Vladimir Putin, başqa şeylərlə yanaşı, Kremlin müharibənin məqsədlərini formalaşdırmaqda aydın olmadığına dair fərziyyələri dayandırmaq məqsədi daşıyan siyasi bəyanatı verdi. Onun sözlərinə görə, atəşkəs və sülh danışıqları dörd şərt yerinə yetirildiyi təqdirdə mümkündür: Ukrayna qoşunlarını dörd rayonun inzibati hüdudlarından kənara çıxarır, bu bölgələrin Rusiya Federasiyasına keçidi beynəlxalq müqavilələrlə təmin edilir, Ukrayna NATO-ya üzv olmaq kursundan imtina edir və beynəlxalq sanksiyalar aradan qaldırılılr. Müharibənin sonunu bu formada təsəvvür etmək olarmı? Hipotetik olaraq, Ukrayna cəmiyyəti ərazilərin itirilməsi ilə nəticələnən tarixi məğlubiyyəti qeydə alaraq 2022-2024-cü illər müharibəsindən çıxmağa hazır və razı olarsa, Avropada müasir müdafiə siyasətindən imtina etməyə razılaşarsa, mümkündür. Avropa ölkələrinin tarixində belə olub. Düzdür, çoxdan. Məsələn, Finlandiya 1940-cı ildə Sovet-Fin müharibəsindən sonra ərazilərini itirərək sülh müqaviləsi imzaladı və İkinci Dünya müharibəsinin sonunda neytral dövlətə çevrildi. Onun SSRİ ilə siyasi qonşuluq modeli “Finlandiyalaşma” adlanırdı. Dünya siyasətində heç nə əbədi deyil. Və biz bunun şahidiyik. Kremlin Ukraynaya qarşı təcavüzü səbəbindən Finlandiya 2023-cü ildə neytrallıqdan əl çəkərək NATO-ya daxil olub. İndi Putin 2022-2024-cü illər müharibəsinin sonu kimi köhnə “Soyuq müharibə” formatında Ukraynaya “Finlandiyalaşdırma” təklif edir. Halbuki bütün bunlar fantaziyadır”.
“Sülhə doğru hərəkət indi iflic vəziyyətindədir. Birinci amil: cəbhədəki paritet. İki ildən çox davam edən hərbi əməliyyatların nəticələrinə görə, "blitskrieg"in uğursuzluğundan sonra həm Rusiya, həm də Ukrayna qoşunları taktiki uğurlar əldə etdilər. Ancaq düşmənin müdafiəsini darmadağın edən heç bir hücum olmadı. Ona görə də biz tez-tez ekspert bəyanatlarını eşidirik ki, hər bir tərəf danışıqlar apara bilər, lakin cəbhədə indikindən daha əlverişli vəziyyətə nail olduqdan sonra. Bu paritet problemini general Zalujnı da 2023-cü ilin payızında yazdığı məqaləsində qeyd etmişdi ki, mövcud paritetin məhv edilməsi üçün hansısa texnoloji irəliləyiş, yeni silah növündən istifadə tələb olunur. Ancaq bu silah orada deyil. Paritet böyük bir hücumla məhv edilə bilər. Amma indi, ümumiyyətlə, böyük bir hücum ehtimalı sual altındadır”, Morozov vurğulayıb.
Politoloq ikinci amili qeyd edib: “Putin Kiyevə təslim olmağı təklif edir. Amma bu formada onun təklifi döyüş meydanında böyük məğlubiyyət vəziyyətinə düşsə belə, Ukrayna cəmiyyəti tərəfindən qəbul edilə bilməz. Təbii ki, Ukrayna cəmiyyəti müharibədən yorulub. Lakin Putinin tələbləri formalaşdırma tərzi Ukraynanı sülh axtarmağa yox, müqavimət göstərməyə sövq edir. Aldanmayın, Putin qəsdən “sülh planı”nı bu şəkildə tərtib edib. Üçüncü amil mümkün sülh danışıqlarının dizaynına aiddir. Onları Minsk razılaşmaları modeli ilə qurmaq olmaz. Onlar imzalananda Rusiya üçüncü tərəf kimi, qarant dövlətlər qrupunun bir hissəsi kimi çıxış etdi. İndi Kreml müharibənin tərəfidir. Putin nə ABŞ-ı, nə də heç bir Qərb ölkəsini bu cür danışıqların təşkilatçısı kimi qəbul etməyəcək. Çünki belə olan halda “Trampın Putin üzərində təsiri olduğu” ortaya çıxacaq. Ukrayna üçün isə danışıqların tərtibatçısı müqaviləyə riayət olunmasına ən azı müvəqqəti təminat yaratmağa qadir olan ölkə və ya bir qrup ölkələr ola bilər. Buna görə də Zelenski bu yaxınlarda Çinin müharibənin bitməsində daha fəal rol oynaya biləcəyini söylədi. Putin isə öz növbəsində bildirib ki, müharibəyə son qoymaq üçün danışıqlar yalnız ikitərəfli ola bilər. Yəni heç bir “üçüncü” ölkə olmadan. Dördüncü amil: Rusiyanın daxilində Putini müharibəni bitirməyə məcbur edən heç nə yoxdur. Cəmiyyət və iqtisadiyyat artıq müharibəyə uyğunlaşıb, müharibənin əleyhdarları azdır və dağınıqdır. Siyasi və təhlükəsizlik aparatı müharibə əleyhinə bəyanatları uğurla yatırtdı. Və ən əsası odur ki, iki illik müharibə zamanı heç bir elit qrup meydana çıxmadı ki, onun haqqında deyə bilsin: bu insanlar kompromis şərtləri ilə sülh danışıqlarına başlamağa hazırdırlar. Və əgər bu insanlar varsa, deməli kompromis çərçivəsini formalaşdırmağa çalışmırlar”.
“Nəhayət, bütün əvvəlki düşüncələri bloklayan beşinci amil: nə qədər ki, Putin hakimiyyətdədir, müharibə davam edəcək və sülh danışıqları ilə bağlı bəyanatlar Kremlin operativ oyunu olaraq qalacaq”, - Morozov bildirib.
Analitik deyib ki, müharibənin sonu yalnız Putin siyasi səhnədən getdikdən sonra mümkündür: “Sülh danışıqlarına gedən yol ancaq Putinin vəzifədən kənarlaşdırılmasından sonra açılır, ya Xruşşovun devrilməsi modeli kimi, onun ölümü nəticəsində olur. Amma istənilən halda sülh danışıqlarının uğuruna yalnız Putindən sonra güc qazanacaq “xunta” şəraitində ümid etmək olar”.
“Mövcud bölücü xətt boyunca - məsələn, "Koreya ssenarisi"nə görə müvəqqəti atəşkəsə nail olmaq mümkündürmü? Məsələn, Rusiyada postsovet siyasətinin veteranı Qriqori Yavlinski dərhal atəşkəs tələb edir. Viktor Orban bu təkliflə dünyanı gəzir. Astanada Putinlə görüşdə Ərdoğan Türkiyənin atəşkəs razılaşmasının əldə olunmasına töhfə verməyə hazır olduğunu bildirib. Bununla belə, iyulun 4-də Putin açıq şəkildə atəşkəs ideyasını, yəni müvəqqəti barışıq haqqında hər hansı razılaşmanı rədd etdi. Donald Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı dediklərini ABŞ Prezidenti olacağı təqdirdə atəşkəs razılaşması əldə etmək niyyəti kimi də şərh etmək olar. Tramp administrasiyasının ilk addımlarını, o, seçkilərdə qalib gələrsə, 2025-ci ilin mart-may aylarına qədər çətin ki, gözləmək olar. Bununla belə, Trampın hazırda real planı yoxdur. Və onun açıqlamaları müxtəlif cür şərh olunur. Bəziləri Trampın Putinə “sövdələşmə” təklif edəcəyinə inanır, bəziləri isə Trampın Putinə hansısa təhdid nümayiş etdirəcəyinə inanır. Amma nə ABŞ-dan Kremli danışıqlara məcbur edəcək təhlükəni, ya da hipotetik dostluq sövdələşməsinin məzmununu təsəvvür etmək mümkün deyil. Sadəcə olaraq Trampın Kremlə təklif edəcəyi heç nə yoxdur. Müharibənin sona çatması ilə bağlı çoxlu “gözləntilər” və “ümidlər” var ki, bunların bir qismi təbliğat strukturları tərəfindən gücləndirilir. Bəziləri Qərb koalisiyasının dağılacağına inanır. Digərləri Rusiya iqtisadiyyatının tezliklə çökəcəyini deyirlər. Üçüncüsü odur ki, Qərb tezliklə Kiyevi sülhə məcbur etməyə başlayacaq və bu, hər şeyi dəyişəcək. Dördüncüsü, ukraynalılar ruslardan daha tez tükənəcək və Kiyev danışıqlar aparmalı olacaq”, - politoloq vurğulayıb.
Morozov hesab edir ki, bütün bu ümidlər yanlışdır: “Ukraynaya dəstək üçün qlobal koalisiya dağılmır. Əksinə, o, getdikcə daha çox institusionallaşır, konkret ölkələrdə hökumətlərin dəyişməsindən asılı olmayan uzunmüddətli dəstək strukturları yaradır. Qərb Kiyevi sülhə məcbur edə bilməz və onlar öz suverenliklərini və siyasi seçim azadlığını müdafiə etməyə hazır olana qədər ukraynalıların öz qətiyyətinə tabe olacaqlar. Ukraynanın tükənməsi - bu cür müharibə və Kremlin apardığı hücum əməliyyatları ilə - yaxın gələcəkdə baş verməyəcək. Amma əsas odur ki, Putinin siyasi konsepsiyası atəşkəs və sülh danışıqlarının başlanması ilə bağlı istənilən ümidlərin qarşısında dayanır. Kreml bu müharibəni regional münaqişə kimi deyil, Qərblə ekzistensial müharibə kimi aparır. Putin bunu birbaşa ifadə edir. Ukrayna dövlətinin Kreml üçün süqutu bütün Qərb üzərində, Kremlin “anqlosakslar və onların peykləri” adlandırdığı şey üzərində qələbənin təcəssümüdür. Qərb ərazi ilhaqının nəticələrini birləşdirəcək və Ukraynanın neytral statusuna və Kiyevlə qeyri-hərbi əməkdaşlıq rejiminə uyğunluğuna təminat verəcək beynəlxalq müqavilələr imzalamalıdır. Kremlin geosiyasi mifologiyasında müharibənin məqsədi bütün qlobal və Avropa təhlükəsizlik sistemini əvəz edən yeni dünya nizamını qurmaqdır. Rusiya elitası özünü inandırır ki, çoxlu əlamətlər var: Qərb tezliklə dağılacaq, dollar çökəcək, dünya maliyyə sistemi çökəcək və s. Onda Ukrayna ilə müharibədə qələbə və Qərbin özü də Moskvanın əlinə keçəcək. Aydındır ki, Putin tarixin bu xəyali məqamına qədər mübarizə aparmaq niyyətindədir. Bu isə o deməkdir ki, bu müharibənin real sonu Putinizmin və onun doktrinasının iflasının bu və ya digər forması ilə bağlıdır. Tanınmış bir şüarı ifadə etmək üçün deyə bilərik: “Putin yoxdursa, müharibə yoxdur!”.
“Belə bir müharibənin sonu yalnız iki ssenari ilə mümkündür. Birincisi, yumşaq çöküşdür. Yəni Rusiya elitası Vladimir Putinin siyasətini könüllü və məsuliyyətsiz hesab edir. Belə bir vəziyyətdə Moskva tez bir zamanda sanksiyalardan çıxmaq, bazarlara qayıtmaq, Avropa İttifaqı və xüsusən də ayrı-ayrı Avropa ölkələri ilə əlaqəni bərpa etmək şansı əldə edir. Amma bu, müstəqil Rusiyanın siyasi dönüşü olmalıdır. İkinci ssenari ağır çöküş və destabilizasiya, xaos və elit qruplar arasında açıq qarşıdurma yoludur. Bu ssenarilərin hər ikisi açıq tarixi imkanlar yaradır, hər ikisi “de-Putinizasiya”nı ehtiva edir. Lakin ortamüddətli perspektivdə nə bu, nə də digər ssenari görünür. Ona görə də qlobal siyasətin bütün iştirakçıları öz etdiklərini edə bilərlər: Avropa İttifaqı yenidən silahlanmalıdır. NATO-nun şərq cinahının yaraları - divar tikmək və yeni raketdən müdafiə sistemlərini maliyyələşdirmək, ABŞ, qlobal demokratik Alyans ilə birlikdə, - sanksiyaları daha da genişləndirmək və üçüncü ölkələrlə uyğunlaşmaya çalışmaq, üçüncü ölkələr üçün isə - manevr etmək. Kremldə dəyişikliklərin baş verməsini və Rusiyanın 2000-2010-cu illərdə daxil olduğu qlobal qarşılıqlı əlaqə dövrəsinə qayıtmasını gözləmək”, politoloq məqaləsini tamamlayıb.
Ayna.az
Geri qayıt