İki müharibə və çaşqın güclülər: ya təslim olun, ya da “soyuq sülh”
29-09-2024, 02:37
Hər iki hazırkı müharibə, Rusiya ilə Ukrayna, İsrailin HƏMAS və Hizbullahla müharibəsi dalana dirənmiş kimi görünür. Ancaq həll yolları olmadığı üçün deyil. Həll yolları mövcuddur və hətta olduqca açıqdır. Amma hər iki böhranı izləyənlərin onlara son qoymaq iradəsi yoxdur. Onlar iki il yarımdan artıqdır Avropada, bir ilə yaxındır ki, Yaxın Şərqdə döyüşürlər. Bu və ya digər şəkildə bəşəriyyətin yarısı bu müharibələrdə iştirak edir.
Böyük dövlətlər müharibə teatrlarının ətrafında dolaşır, bəzilərini (adətən ukraynalıları) həvəsləndirir, digərlərini (adətən israilliləri) mühasirəyə alır, lakin hər iki böhran açıq şəkildə idarə olunmur. Ancaq bu, idarə etmək mümkün olmadığı üçün deyil.
Qərb ölkələri Ukraynanın Rusiyanın dərinliklərindəki hədəflərə raket zərbələri endirməsinə icazə verib-verməməyi müzakirə edir. Onlar düşünürlər ki, bu, sirli “qırmızı xətlərin” kəsişməsi olacaqmı və Putinin bu işarəni ciddi qəbul etmək lazımdırmı ki, bu, onun NATO-nun birbaşa müharibəyə girməsi kimi qəbul edilsin?!
Putinin ruhu qaranlıqdır, amma Qərbdə qərar verənlər öz ruhlarını sıralasalar daha yaxşı olar. Nəyin bahasına olursa olsun sülhə, yəni Ukraynanın müstəqilliyinin ləğvinə? Yaxud Ukraynanın dəmir pərdənin Qərb tərəfində olacağı 1950-1980-ci illərin ruhunda Avropada “soyuq sülhə”? Bütün ara variantlar fantaziyadır.
Əgər birincidirsə, onda Ukraynanı silahlandırmağı tamamilə dayandırmağın vaxtı çatıb. Sadəcə sərhədləri açın və bu ölkəni tərk etmək istəyən hər kəsi qəbul edin. O zaman daha az qan töküləcək. Yox, ikincidirsə, o zaman bu, Ukraynaya Finlandiya və İsveçə verilmiş eyni müdafiəni vermək deməkdir. Yəni NATO-ya üzvlük və ya ondan fərqlənməyən bir şey. Belə görünür ki, Kiyevə məhz bu vəd edilib. Amma zəmanət kimi yox, məqsəd kimi. Və bu hər şeyi dəyişir. Siz Ukraynanın Alyansa daxil olmasını uzaq gələcəyə sövq edə bilərsiniz, hətta bu girişi sövdələşmə mövzusuna çevirə bilərsiniz, Kiyevə silah tədarükünü altı ay müddətinə dondura bilərsiniz. Bu mənada Volodimir Zelenskinin Ukraynanın Qərbə olan tələblərini sadalayan “qələbə planı” heç bir halda demaqogiya deyil. Zelenski Ukrayna üçün “NATO üzvlüyü çərçivəsində qarşılıqlı müdafiə paktı kimi” təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməsində israr edir.
Əgər amerikalılar və avropalılar Ukrayna-Rusiya sülhünün şərtlərini formalaşdırsalar və onların nəzərində bu məcburi şərtlərdən biri Ukraynanın onlarla müdafiə ittifaqına üzv olması idisə, onların gündəlik hərəkətləri bu məqsədə uyğunlaşdırıla bilərdi. Bura raket zərbələri üçün icazələrin tənzimlənməsi daxildir. Müharibənin sonunu yaxınlaşdırsalar, məsələləri həll etmək lazımdır. Əgər ukraynalıları gücləndirməyin başqa yolları varsa, onlardan istifadə edilməlidir.
Son çarə olaraq, nizamlanma prinsiplərinin siyahısı Ukraynanın ərazi itkilərinə yol verə bilər. Belə desək, reallığa doğru bir addımdır. Amma bir şərtlə ki, sülhə imza atmaqla Qərbin bir hissəsi olsun və hər hansı Qərb ölkəsi kimi Rusiyadan hərbi müdafiə alsın.
Ancaq tamamilə mənasız olan onunla ittifaqın bağlanmasını ləngitməkdir. Çünki Putin bunu qadağan edir, onun “cizgiləri” var.
Bu ehtiyatlılıq deyil, iradəsizlikdir. Əgər Putin özündən qat-qat güclü olanları müharibə ilə qorxuda bilirsə, o zaman Ukraynada yolunu tutandan sonra niyə dayanmalıdır? Əgər təslim olsa, növbə yenə də Qərbə çatacaq. Qərb isə ya daha da geri çəkilməli, ya da özünü müdafiə etməli olacaq.
Rusiyanın 2021-ci ilin dekabrında işğal ərəfəsində amerikalılara və avropalılara göndərdiyi ultimatumda NATO-nun Şərqi Avropanın bütün ölkələrindən çıxarılması tələb olunurdu. O vaxtdan bəri baş verən hər bir hadisə təsdiqlədi ki, Putin zarafat etmir. Nə verilirsə, alacaq. Qərb verməyi dayandırsa, Putin nə edəcəyini düşünməyə başlayacaq.
Ona görə də Olaf Şoltsun “zəmanət verdiyi” və hətta təsəvvür edin ki, Almaniyanın Rusiya-Ukrayna müharibəsinin iştirakçısı olmayacağına dair “kanslerin sözü” mülahizələri yalnız zəifliyə və seçim etməkdən yayınmaq istəyidir. Siz əmin ola bilməzsiniz ki, “Almaniya heç bir halda Ukraynanın kapitulyasiyasını nəzərdə tutan atəşkəsi dəstəkləməyəcək”.
Eyni iradə iflicini və mövcud olmayan orta xətt axtarışını ABŞ Prezidenti nümayiş etdirir. Və onun mümkün varisi Kamala Harris bu mövqeyə aydın bir şey əlavə etmir.
Potensial respublikaçı varisi Donald Tramp Putini artıq qazandığı şeylərdən əl çəkməyə inandıracağını, ya da başa düşmürsə, Ukraynanı silahlandıracağını vəd edir. O zaman Trampın Moskvadakı dostunun özü təxmin edəcək: barışmaq vaxtıdır. Xeyirxah müşahidəçi düşünəcək ki, Putin sözləri başa düşməsə, həqiqətən də Tramp dünyaya güc yolu ilə diktə etməyə hazırlaşır. Amma bu mümkün deyil. Tramp sadəcə danışan həvəskardır və onun seçiciləri bu uzaq müharibəni unutmaq istəyirlər.
Ona görə də müharibənin sonu görünmür. Ukraynalılar qeyri-adekvat və bacarıqsız rejimə qarşı vuruşurlar və güclü dövlətlər bu mübarizədə kim olduqlarına qərar verə bilməyib fırlanırlar - müttəfiqlər, neytrallar, yoxsa gələcək qurbanlar.
Bənzər bir vəziyyət İsrailin HƏMAS, Hizbullah və onların arxasında duran İranla müharibəsini əhatə edir. Güclü və zahirən ağıllı görünən dövlətlər “hər iki tərəfi” regionu “daha da böyük fəlakətlər uçurumuna” itələməməyə və ümumiyyətlə, fikir ayrılıqlarını danışıqlar masası arxasında həll etməyə çağıraraq, “ağlamaqla” məşğuldurlar.
İsrail-Livan cəbhəsi indi bu müharibədə əsas cəbhəyə çevrildiyinə görə “hər iki tərəf” arasındakı fikir ayrılıqları hələ 2006-cı ilin avqustunda tamamilə həll olunub. Və ən yüksək qlobal səviyyədə. BMT Təhlükəsizlik Şurası 1701 saylı qətnaməni yekdilliklə qəbul edib. Sonra Livan və İsrail nazirlər kabinetləri və ayrı-ayrılıqda Hizbullah tərəfindən yekdilliklə təsdiqlənib. Bu sənəd Hizbullaha döyüşçülərini Litani çayının o tayındakı İsrail sərhədindən geri çəkməyi əmr etdi və sonra tamamilə tərksilah edilməsini nəzərdə tuturdu. O, Livanın bütün hissələrinə nəzarəti qanuni hökumətinə qaytardı. Beləliklə, sülh təmin edildi.
Amma nədənsə Hizbullah geri çəkilmədi və tərksilah olmadı və bundan vahimə içində qorxan qanuni Livan hökuməti ancaq sızladı. Livan beynəlxalq hüquqi uydurma olaraq qaldı, onun ərazisində İranın etibarlı şəxsləri məsuldur və israillilərin burada danışıqlar apara bilən həmsöhbətləri yoxdur.
Əksər livanlılar üçün qurtuluş bəzi mötədil və ya heç olmasa tamamilə çılğın olmayan bir ölkənin himayədarlığı olardı. Səudiyyə Ərəbistanı olmağa çalışdı. O, Livan iqtisadiyyatını bərpa etdi və orada dostluq rejimi qurmağa ümid edirdi. Amma Səudiyyənin himayədarlarından biri (Baş nazir Rafiq Həriri) Hizbullah tərəfindən öldürüldü və ondan sonrakılar ümidləri doğrultmadı. Və dünyada heç kim, nə ərəb qardaşlar, nə də Livana 1701 saylı qətnamə hədiyyə edən BMT Təhlükəsizlik Şurasının qüdrətli üzvləri orada sadəcə güc yolu ilə asayişi bərpa etmək qərarına gəlməyiblər. İndiki axan qanlar da bunun nəticəsidir.
Problem heç bir həllin olmamasında deyil, heç kimin bunu öz üzərinə götürməməsindədir. İndi Qəzzada buna bənzər bir şey formalaşır. De-fakto HƏMAS dövləti orada iyirmi ilə yaxın yaşadı. 7 oktyabr 2023-cü ildən sonra onun sağ qalması çətinləşir. Amma bu, tamamilə mümkün deyil. Co Baydenin hələ də tamamilə ləğv edilməmiş “sülh planı” girovların mərhələli şəkildə qaytarılması müqabilində israillilərin Qəzzadan mərhələli şəkildə çıxarılmasını nəzərdə tutur. Bu, acizlik paradı və HƏMAS-ın demək olar ki, açıq qələbəsidir. Çünki bu, HƏMAS-ın Qəzza üzərindəki hakimiyyətini saxlamağı nəzərdə tutur.
Bu quruluş təbii bir şey kimi böyük fədakarlıqlardan sağ çıxacaq. Gücünü bərpa etmək bir qədər vaxt aparacaq, lakin sonra İsrailə hücumlar yenidən başlayacaq. İsrail hakimiyyətinin belə bir plandan yayınmağa çalışdığı aydındır. HƏMAS isə özü üçün əlavə təminatlar axtarmağa tələsmir.
İndi israillilər yeni, daha realist plan təklif edirlər. Bu, Yəhya Sinvarın başçılıq etdiyi sağ qalan HƏMAS yaraqlılarının Qəzzadan təhlükəsiz təxliyəsini və eyni zamanda, bütün girovların qaytarılmasını nəzərdə tutur. Və bundan sonra Qəzzanın demilitarizasiyası və dinc həyata keçidi var.
Belə şərtlər HƏMAS-a yaraşmasa da, bu o deməkdir ki, hərəkat intihara meyllidir və yerlə yeksan edilməlidir. Amma istənilən halda, müharibənin sonunda kənardan, daha yaxşısı qeyri-israilli olan biri Qəzzaya nəzarəti ələ keçirməlidir.
Tam olaraq kim? Səudiyyəlilər, yoxsa misirlilər? Pərdəarxası ticarət davam edir, lakin heç bir aydınlıq yoxdur. Orada konkret olaraq nə etmək lazım olduğu təqribən aydındır, lakin bu işi kimin görəcəyi və ümumiyyətlə, görülüb-keçirilməyəcəyi bəlli deyil.
21-ci əsrin iyirminci illərinin böhranları və müharibələri əvvəlkilərdən daha kiçik və qansız olmayıb. Amma qeyri-aqressiv rejimlərin onları dayandırmaq üçün iradəsi və hazırlığı gözümüzün qabağında zəifləyir. Post-müstəmləkəçiliyi uğurla dəf etdiklərinə və həddindən artıq ehtiyatlı olduqlarına görə onları tərifləməyə heç nə mane olmur. Ancaq bu iradənin atrofiyası getdikcə daha çox qan tökülməsinə səbəb olur və müharibələri sonsuz edir. Ən pisi isə odur ki, bu iradənin atrofiyası postkolonial ultra ehtiyatlı insanların özləri üçün təhlükəli olur.
Müəllif: Sergey Şelin – Rusiyalı sosial və iqtisadi analitik
Mənbə: “The Moscow Times”
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur
Geri qayıt