İran böyük müharibəyə başlayır?
30-09-2024, 16:37
ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken sentyabrın 27-də Nyu Yorkda jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən deyib ki, qarşıdakı günlər Yaxın Şərqin gələcək yolunu müəyyən edəcək. Maraqlıdır, o, bunu deyərkən İsrailin “Hizbullah” lideri Həsən Nəsrullahı məhv etmək planlarından xəbərdar idimi? Yoxsa amerikalı diplomat “Hizbullah” və İsraili dayanmağa razı sala biləcəyinə ümid edirdi?
Blinkenin arqumentləri nə olursa olsun, əslində onun haqlı olduğu ortaya çıxdı: regionda əsas fitnə-fəsad törədənin aradan qaldırılmasından sonra güc balansının dəyişəcəyini güman etmək olar. Ən əsası odur ki, İsrailə qarşı mübarizədə satellitləri Livanda “Hizbullah”, Qəzzada HƏMAS, eləcə də Suriya, Yəmən və İraqdakı qüvvələr olan əsas oyunçu İranın mövqeləri xeyli zəifləyəcək.
Sual olunur: İranın iki mühüm müttəfiqinin - HƏMAS lideri İsmayıl Haniyə və indi “Hizbullah” lideri Həsən Nəsrullahın aradan götürülməsindən sonra İsrailə qarşı müharibəyə girəcəkmi? İndiyə qədər İran bu iki təşkilatdan İsrailə qarşı çəkindirici vasitə kimi kimi istifadə edib, amma əgər İsrail onları məhv etməyə davam edərsə, rəsmi Tehranın hansı seçimi qalacaq?
Bölgədəki hadisələrin gələcək inkişafı, digər məsələlərlə yanaşı, bundan asılıdır - ya İsrail İranın məcburi hərəkətsizliyi ilə başladığı işi başa çatdıracaq və nəhayət, Yaxın Şərqdə bir müddət nisbi sülh hökm sürəcək, ya da "qaynar" mərhələ başlayacaq. İran müharibəyə girir və yeni oyunçuları cəlb edir.
Münaqişələrin qarşısının alınması təşkilatı olan Beynəlxalq Böhran Qrupunun İran Layihəsinin direktoru Əli Vaez “The New York Times”a deyib ki, İranın seçimləri çirkindən cəlbedici olmayana qədər dəyişir. Avropa Xarici Əlaqələr Şurasının Yaxın Şərq və Şimali Afrika proqramının direktoru Julien Barnes-Dacey hesab edir ki, İsrailin Nəsrullaha sui-qəsd etməsi Yaxın Şərqdə və onun hüdudlarından kənarda təhlükəli alovlanma riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
“Sual “Hizbullah”ın hazırda İsrailə qarşı genişmiqyaslı raket hücumları həyata keçirməyə qadir olub-olmamasıdır. Əks halda, bu, İranı nüvə silahına sövq edə bilər, çünki onlar bunu yeganə effektiv çəkindirmə forması kimi görürlər”, - deyə Barnes-Dacey bildirib.
İranın Ali dini lideri Ayətullah Əli Xameneyi Livanda baş verənlərlə bağlı “vacib bəyanat” verəcəyini açıqlamışdı. Lakin o, hələlik bütün müsəlmanları bütün gücləri ilə İsrailə qarşı çıxmağa, “Hizbullah” və Livana dəstək verməyə çağırıb. Xameneyinin sözlərinə görə, İsrailin hücumları “Hizbullah”ın “möhkəm strukturuna” zərər verməyəcək və qrup İsrailə qarşı mübarizəyə rəhbərlik etməyə davam edəcək.
Amma etiraf etməliyik ki, Xameneyinin ən yaxın müttəfiqi, anti-İsrail əhval-ruhiyyəsi nəslinin xarizmatik ilhamvericisi və Xameneyinin ərəbdilli dünyadakı əsas əlaqəsinin fiziki ləğvi İran üçün əhəmiyyətli itkidir. Əgər həftələr əvvəldən başlayaraq, “Hizbullah”ın yüksək komandanlığına və mövqelərinə qarşı ardıcıl, uğurlu İsrail əməliyyatları, o cümlədən “Hizbullah”ı silahla təmin edən Suriya silah zavoduna hücumlar, “Hizbullah”ın peycerlərinə və radio stansiyalarına qarşı əlamətdar təxribat əməliyyatı, neçə-neçə mülki şəxsin, hərbçinin öldürülməsi fonunda, Tehranın bu hücumların pislənməsindən başqa heç əməli addımı olmadı. Bu faktorları nəzərə alsaq, o zaman Nəsrullahın öldürülməsi İran üçün kulminasiya nöqtəsi ola bilərdi.
Xameneyi aprelin 1-də İsrailin Dəməşqdəki İran konsulluğunun binasına endirdiyi və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) “Əl-Qüds” xüsusi təyinatlılarının komandiri, general Məhəmməd Rza Zahedi və general Məhəmməd Hadi Hacı Rəhimi də daxil olmaqla 7 əməkdaşının ölümü ilə nəticələnən hücumundan sonra, indi apreldə baş verənə bənzər cavab tədbiri həyata keçirməyə qərar verəcəkmi? Bunu söyləmək çətindir.
İran, əlbəttə ki, belə bir qərarın risklərini, xüsusən də HƏMAS və “Hizbullah”ın başının kəsilməsi və digər region ölkələrinin görünən neytrallığı kontekstində başa düşür. Məlum olduğu kimi, Nəsrullahın öldürülməsini indiyədək yalnız İranın özü, Rusiya və Türkiyə pisləyib və Livanda baş verən hadisələrdən təbii olaraq narahat olan ərəb dövlətlərinin rəhbərləri də, böyük ehtimalla, Nəsrullahın ölümünü rahatlıqla qəbul ediblər. Hər halda, onlardan bəziləri, İsraillə əvvəllər diplomatik əlaqələr qurmuş dövlətlərin hələ də taym-aut elan etmədiklərinə baxır. Suriyanın üsyançıların nəzarətində olan İdlib bölgəsində döyüşçüləri ac qoyaraq öldürən Həsən Nəsrullahı qəssab kimi xatırlayan insanlar bayram edir, şirniyyat paylayıblar.
Bundan əlavə, İran müharibəyə girəcəyi təqdirdə Amerika faktoru və onsuz da sanksiyaya məruz qalan ölkə üçün iqtisadi nəticələrlə hesablaşmalı olur. Bu halda ABŞ-la birbaşa hərbi qarşıdurma ehtimalı var. Co Bayden artıq “minlərlə amerikalı, israilli və livanlı mülki vətəndaş” da daxil olmaqla, “Hizbullah”ın çoxsaylı qurbanlarını xatırlayaraq Həsən Nəsrullahın ölümünü “ədalətin idarə edilməsi” adlandırıb.
Yeri gəlmişkən, Livanın özündə insanlar, xüsusən də gənclər küçələrə çıxaraq, sonda “Hizbullah”ı siyasətdəki sərt hökmranlığından məhrum etmək ümidi ilə Livan əhalisinin özünü dəhşətə gətirən silahlı təşkilatın liderinin ölümünü şövqlə qeyd edirdilər.
Çox güman ki, İran hökuməti müharibəyə cəlb olunmaq istəməyəcək, təbii ki, “Hizbullah”ın özünün imkanlarından istifadə siyasətini davam etdirməyə üstünlük verəcək. Üstəlik, islahatçı Prezident Pezeşkianın Qərblə nüvə sazişinin yenilənməsi və ümumiyyətlə, münasibətlərə yenidən baxılması ilə bağlı uğurlu danışıqlar apardığı bir şəraitdə.
Vaşinqtondakı Yaxın Şərq İnstitutunun beynəlxalq əlaqələr üzrə vitse-prezidenti Pol Salem vurğulayır ki, İran uzun oyun oynamağı bilir. İran dərhal İsraili vurmaqla reaksiya vermək əvəzinə geri çəkilə, “Hizbullah”a silah anbarlarına və rəhbərliyinə dəyən ziyanı aradan qaldırmağa səssizcə kömək edə və qalanları bərpa etməyə başlaya bilər. HƏMAS-dan fərqli olaraq, “Hizbullah” İsrailin əhatəsində deyil və nisbətən şəffaf Livan sərhədi vasitəsilə Suriya və İraqdakı İran müttəfiqlərindən silah ala bilər.
Zamanla “Hizbullah” özünə yeni liderlər tapacaq. Bununla belə, təşkilat böyük itkilər verdi, İsrail bir neçə həftə ərzində İranın dəstəyi ilə yaradılmış, onilliklər ərzində İsrail və ya Amerikanın hücumuna qarşı əsas çəkindirici vasitə sayılan ən güclü yaraqlıların başını kəsdi. Və o, hərbi arsenalı tam məhv etməyincə dayanmayacaq.
AYNA.az
Geri qayıt