“Gürcü arzusu”nun Gürcüstanı və ya yenidən Rusiyanın orbitinə qayıdış
6-10-2024, 00:17
Ukraynada müharibəyə başlayan Rusiya beynəlxaslq aləmdən təcrid edildi. Lakin dünyanın bir sıra ölkələrində 2022-ci ilin fevralından sonra Rusiyanın təsiri zəifləmədi, əksinə artdı. İran və Şimali Koreya Rusiyanın müttəfiqi oldu. Xüsusilə, Rusiyanın təcavüzündən qorxan və çox ehtiyatlı siyasət yürütmək məcburiyyətində qalan Qazaxıstanda, ümumiyyətlə, Orta Asiya respublikalarında mövqeləri güclənib. Rusiyanın Azərbaycandakı mövqeləri də gücləndi, amma Putin uzunmüddətli müttəfiqi Ermənistanı faktiki olaraq təslim etdi.
Lakin Gürcüstan xüsusilə güclü şəkildə Rusiyaya doğru irəliləyir. Deyəsən, belə bir nəticəni heç bir hal qabaqcadan göstərmirdi. Hələ 2000-ci illərin ortalarında Gürcüstan Avropa İttifaqına (Aİ) daxil olmaq niyyətini açıq şəkildə ifadə etdi və 2023-cü ildə Aİ üzvlüyünə namizəd statusu aldı. Gürcüstan artıq 7 ildir ki, Şengen ölkələri ilə vizasız rejimə malikdir. 2008-ci ildən Gürcüstan və NATO arasında əməkdaşlıq ölkəyə hərbi infrastrukturunun bərpasına kömək etmək məqsədilə başladı.
Gürcüstan vətəndaşlarının hissləri
Artıq on il yarımdır ki, Gürcüstan siyasətinin Qərb vektoru ölkə vətəndaşları tərəfindən birmənalı şəkildə dəstəklənir. 2023-cü ilin sonunda NDI və “CRRC Georgia” tərəfindən sorğuda iştirak edənlərin 79 faizi Gürcüstanın Aİ-yə qoşulması ideyasını dəstəkləyib. NATO-ya üzv olmaq lehinə respondentlərin payı da yüksək olaraq qalır (67%), baxmayaraq ki, on il əvvəl bu rəqəm 81%-ə çatırdı.
Gürcüstan siyasətinin Qərb vektorunun tərəfdarlarının payının bir qədər azalması 2012-ci ildən hakim partiya olan “Gürcü arzusu”nun son illərdə xeyli gücləndirdiyi sistemli anti-Qərb təbliğatının nəticəsidir. 2022-ci ildən Gürcüstan siyasətinin vektorunun qərbyönlü olması lazım olduğuna inanan respondentlərin payı 47%-dən 37%-ə qədər azalıb. Gürcüstanın qərbyönlü siyasət yeritməklə Rusiya ilə yaxşı münasibətləri saxlamalı olduğuna inananların payı isə 31%-dən 36%-ə yüksəlib.
Bununla belə, Qərb vektorunu Gürcüstan vətəndaşlarının 73%-i dəstəkləyir. Əksinə, Gürcüstanın xarici siyasətinin rusiyayönümlü olması (NATO və Aİ ilə yaxşı münasibətləri olan və ya olmayan) hesab edən respondentlərin payı 10%-i keçmir. 2008-ci ildə Rusiya ilə müharibə yaşayan və ərazisinin 20%-ni itirən bir ölkədən başqa nəsə gözləmək çətin olardı.
Gürcüstan vətəndaşlarının əksəriyyəti (51-52%) hesab edir ki, Gürcüstanın milli təhlükəsizliyinə ən mühüm təhdidlər Rusiyadan gəlir. Digər sorğuda isə respondentlərin 77%-i Rusiyanı Gürcüstan üçün milli təhlükəsizliyə “ən mühüm təhdid” sayıb.
Rusiya ilə dialoqa tam dəstək verənlərin payı son 8 ildə iki dəfə azalaraq 65%-dən 33%-ə (xüsusilə gənclər arasında 21%-ə) düşüb. Gürcüstan vətəndaşlarının dörddə üçü Rusiyanın Gürcüstana təcavüzünün davam etdiyinə inanır.
Belə bir şəraitdə Gürcüstan liderləri ardıcıl olaraq ölkəni Rusiya orbitinə yaxınlaşdırmağa necə nail olurlar?
Demokratiyadan geri çəkilmə
Rusiya ilə yaxınlaşmanın əsas hərəkətverici qüvvəsi “Gürcü Arzusu”nun qeyri-rəsmi lideri və sərvətini 1990-2000-ci illərdə Rusiyada qazanan oliqarx Bidzina İvanişvilinin siyasəti olub. Rusiyanın biznes aləmindən çıxdığını elan etsə də, İvanişvili Rusiya ilə sıx əlaqədə qalır. Bu isə o deməkdir ki, İvanişvili Kremlin təzyiqinə məruz qalır. Gürcüstan Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyalardan faydalanır: son on ildə Rusiyanın Gürcüstanın xarici ticarətindəki payı 4-5%-dən 11-13%-ə qədər artıb. Mixail Saakaşvilinin 10 illik hakimiyyətdən sonra geridə qoyduğu demokratik institutlar isə o qədər də sabit deyil. Bu, İvanişviliyə Gürcüstanın siyasi sistemini getdikcə avtoritar sistemə çevirməyə imkan verir.
Gücünü maksimuma çatdırmağa və hakimiyyət müddətini uzatmağa çalışan “Gürcü arzusu” və onun formalaşdırdığı hakimiyyət müxalifət mediasının fəaliyyətini məhdudlaşdırır, seçiciləri rüşvətlə ələ alır, seçkilərdə inzibati resurslardan sui-istifadə edir, iqtidardakı mövqeləri və biznesi dostlarına, həmfikirlərinə paylayır. “Gürcü arzusu” əslində məhkəmə sistemini icra hakimiyyətinə tabe etdirdi.
“Gürcü arzusu”nun başlatdığı təbliğat Brüssel və Vaşinqtonu Gürcüstanın düşməni kimi təqdim edir: guya onlar ölkənin Rusiyaya qarşı “ikinci cəbhə” açılmasında maraqlıdırlar. Təbliğat gürcü vətəndaşlarının (ölkədə pravoslavlıq çox güclüdür) dini hissləri üzərində məharətlə oynayır, gəncləri qocalara, ənənəvi dəyərlərin tərəfdarlarına və müasir baxışların tərəfdarlarına qarşı qoyur.
İvanişvili qeyri-sabit demokratiyanı avtokratiyaya çevirmək üçün bir çox üsulları onun diqqətli və istedadlı tələbəsi kimi çıxış edərək Putindən götürdü. Avtoritar idarəçiliyə doğru sürüklənmədə ən mühüm mərhələ 2024-cü il “Xarici təsir agentləıri haqqında” Qanun oldu. Qanun yalnız rus dilindən tərcümə edilmir, hətta bütün podratçıların və qeyri-kommersiya təşkilatlarının işçilərinin şəxsi məlumatlarının tam açıqlanmasını tələb edən şiddət baxımından onu üstələyir.
Gürcüstan kiçik ölkədir (3,7 milyon nəfər) və kiçik iqtisadiyyata malikdir (2023-cü ildə ÜDM - 31 milyard dollar). Onun qeyri-kommersiya sektoru üçün Avropa və Amerika fondlarından maliyyələşmə prinsipial əhəmiyyət kəsb edir və vəsaitlərin 95%-ni təşkil edir. Gürcüstanda da müxalifət mediası əsasən xaricdən maliyyələşir. Ölkənin siyasi sistemində avtoritar meyillər ildən-ilə artır və fondlar hakimiyyəti tənqid edən media və QHT-ləri açıq şəkildə maliyyələşdirə bilmir. İvanişvili Putindən nümunə götürərək, xaricdən itirilmiş maliyyəni “əvəz etməklə” hökumətə sadiq QHT-ləri maliyyələşdirəcək fond yaratdı.
Gürcüstanda iki partiya - hakim “Gürcü arzusu” və Saakaşvilinin yaratdığı Vahid Milli Hərəkat istisna olmaqla, siyasi partiyalar o qədər də populyar deyil. Seçicilərin əksəriyyəti (respondentlərinin 62%-i) gənclərin 69%-i ilə müqayisədə heç bir partiyanın onların maraqlarını təmsil etmədiyini deyir. Bu, QHT-ləri İvanişvili rejiminin əsas tənqidçilərinə çevirir. Gürcüstan QHT-ləri müxalif siyasi partiyalarla sıx əlaqədədir. Hakimiyyət bundan çox narazıdır.
“Xarici agentlər” haqqında qanuna qarşı irimiqyaslı etirazlar olmasaydı, 2023-cü ildə qəbul ediləcəkdi. Onların intensivliyi 2024-cü ildə azalmayıb, lakin bir aydan az vaxt qalan parlament seçkilərinə qədər hakimiyyət Gürcüstan vətəndaş cəmiyyətini müstəqillikdən məhrum etməli olan qanunun irəli sürülməsində daha qətiyyətli olub.
İvanişvilinin planı kifayət qədər şəffafdır. Milyarder Qərbi, Gürcüstan müxalifətini və QHT-ləri Rusiyaya növbəti zərbə vurmaq üçün Gürcüstanı qurban verməyə hazır olan qlobal birləşmiş “müharibə partiyası” kimi təqdim edir. İvanişvilinin ritorikası Macarıstanın Baş naziri Viktor Orbanın çıxışlarını xatırladır - bir fərqlə ki, Gürcüstanın belə bir siyasəti ilə Aİ-yə daxil olmaq şansı yoxdur və Rusiya ona Macarıstandan bir neçə dəfə güclü təzyiq göstərə bilər.
Seçkilərdə qalib gələn İvanişvili həm müxalifəti, həm də onunla əlaqəli vətəndaş cəmiyyəti strukturlarını dərhal ləğv etmək imkanı əldə edəcək: onlara “Gürcüstanın düşmənləri” kimi damğa vurulacaq. Onun gücü mübahisəsiz olacaq.
Həlledici seçkilər
Gürcüstan parlamentli respublikadır, lakin ölkənin partiya sistemi son dərəcə zəifdir. Müxtəlif sorğulara görə, “Gürcü arzusu”nun tərəfdarlarının təxminən 20-30%-i var. Ən böyük müxalifət partiyası olan Saakaşvilinin Vahid Milli Hərəkatının səsi iki dəfə çoxdur. Lakin onun nəhəng mənfi reytinqi var: bir çox gürcü Saakaşvilini tiranlıqda və təhlilsiz özbaşına qəbul edilən qərarlarda günahlandırır. Bir neçə kiçik müxalifət partiyası var ki, cəmi 1-4% səs toplayır.
“Qafqaz barometri”nin məlumatına görə, 2024-cü ilin yazında seçicilərin 21%-i “Gürcü arzusu”na (2021-ci ildə - 24%), bütün müxalif qüvvələrə birlikdə 19%-i (2021-ci ildə - 32%) səs verməyə hazırdır. Seçki üstünlükləri ilə bağlı suala cavab verməkdən boyun qaçıranların və bütün partiyalardan məyus olanların payı nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb.
Gürcüstanın müxalifət siyasətçiləri arasında birləşmə ilə bağlı son vaxtlara qədər dəfələrlə aparılan danışıqlar uğurla nəticələnməyib. Bu, İvanişvili üçün son dərəcə əlverişli situasiyadır. Əslində bu, onun parlamentdə “Gürcü arzusu”nun varlığını gücləndirməsinə yol açır.
Vəziyyəti çətinləşdirən seçicilərin güclü affektiv qütbləşməsidir: seçicilərin üçdə biri əmindir ki, onlara qarşı çıxan siyasi düşərgə ölkənin maraqlarına uyğun işləmir. Qütbləşmə ən çox kəndlərdə yaşayan yaşlı insanlar, daha çox dindar insanlar və dövlət sektorunda işləyən insanlar üçün xarakterikdir. “Gürcü arzusu” onları hərəkətə gətirməyə, demokratik düşərgənin müharibə və ənənəvi gürcü dəyərlərinin rədd edilməsini istədiyini göstərməyə çalışır. Bir çox cəhətdən o, uğur qazanır.
Demokratiya tərəfdarlarının yeganə ümidi müxalifətin son vaxtlar Gürcüstan Prezidenti Salome Zurabişvili ətrafında birləşmək cəhdlərindədir. Lakin müxalifət qüvvələrinin tam birləşməsi mümkün görünmür (“üçüncü qüvvə” yarada biləcək əsas partiyalar razılığa gələ bilmədilər) və indiki formada “Gürcü arzusu”na ciddi rəqib ola bilməyəcək. Amma bir çox seçiciləri özündən uzaqlaşdıran odioz Vahid Milli Hərəkatın birləşmiş müxalifətə daxil olmaması vacibdir. Son sorğulara görə, respondentlərin 30-35%-i “Gürcü arzusu”na, 25-30%-i isə müxtəlif müxalifət birliklərinə səs verəcək.
“Hakimiyyətdə olan partiya” əsas mediaya nəzarət edir, dövlət işçilərinə təzyiq göstərir və dindarları Avropada əxlaq azadlığı ilə hədələyərək fəal şəkildə öz tərəfinə çəkməyə çalışır. Bu məqsədlə Gürcüstan Parlamenti sentyabrda LGBT təbliğatını qadağan edən homofob qanun qəbul edib.
Sentyabrda partiyasının seçkilərdə qalib gəlməsinə kömək etmək üçün yenidən siyasətə qayıdan İvanişvili sürpriz addıma əl atıb. O, bəyan edib ki, Gürcüstan Cənubi Osetiyadakı müharibəyə görə üzr istəməlidir. Milyarder müharibə başlamasına səbəb olan keçmiş hakim, indiki müxalif Vahid Milli Hərəkat Partiyasına “Gürcüstan Nürnberqi” vəd edib. Gürcüstanda bu mövqe son dərəcə qeyri-populyardır - Gürcüstan vətəndaşları Cənubi Osetiya və Abxaziyadakı müharibələrdə özlərini günahkar hesab etmirlər.
Amma belə bir mövqe Rusiya ilə yaxınlaşmağa ümid edən və onun peykləri olan Abxaziya və Cənubi Osetiyanı keçmişi unutmağa, Gürcüstanla hansısa müttəfiqliyə girməyə vadar edəcəyinə ümid edən “Dream” tərəfdarlarında rezonans doğura bilər. Düzdür, bu, Rusiyanın himayəsində olan ittifaq olacaq ki, orada Gürcüstan müstəqil xarici siyasət apara bilməyəcək.
Gürcüstanda seçkilərə hazırlıq çoxlu sayda pozuntularla davam edir və Aİ-nin bu ölkədəki səfiri seçkilərin Avropa İttifaqı tərəfindən tanınmayacağını istisna etməyib. Aİ Gürcüstan vətəndaşlarının vizasız girişini dayandırmaq barədə də düşünür ki, bu da ölkə üçün böyük zərbə olacaq. Xaricdə bir milyona yaxın Gürcüstan vətəndaşı var, onların da əksəriyyəti Aİ ölkələrindədir (İtaliya, Yunanıstan, Almaniya, Fransa, Belçika).
Amerika səfiri Gürcüstandakı son hadisələrlə bağlı da çox sərt açıqlamalar verib. Amma Gürcüstan seçkilərindən sürpriz gözlənilir. Müxalifətin seçkilərdə hakim partiyanın alacağı səsdən daha çox səs toplamaq şansı var. Bu halda səslərin hesablanması zamanı çoxlu qanun pozuntuları olacaq və müxalifət seçkinin nəticələrini tanımayanda küçə toqquşmalarının baş verməsi ehtimalı böyükdür. 2024-cü ilin yazında “Xarici agentlər” haqqında qanuna qarşı keçirilən mitinqlərin dağıdılması göstərdi ki, gürcü polisi çox sərt hərəkət etməyə hazırdır. Hansı ki, bu, bir neçə il əvvəl belə deyildi.
Gürcüstan siyasəti sürprizlərlə zəngindir. Bir çox seçicilər və hətta siyasətçilər çox vaxt impulsiv davranırlar. Ancaq indi yalnız iki ssenari mümkündür: “Gürcü arzusu” hakimiyyəti xeyli gücləndirəcək, seçkilərdən sonra müxalifəti əzəcək və Gürcüstanı Rusiyaya daha da tabe etdirəcək, ya da gürcü cəmiyyəti bu tendensiyanı birtəhər möcüzəvi şəkildə aradan qaldıracaq və öz ölkəsinə sahib çıxacaq.
Müəllif: Boris Qrozovski - Rusiyalı siyasi icmalçı, “EventsAndTexts” “Telegram” kanalının müəllifi
Mənbə: “The Moscow Times”
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur
Müəllif: Ayna.az
Geri qayıt