Tramp gəldi: nə, necə dəyişəcək?
8-11-2024, 10:17
ABŞ-də keçirilən prezident seçkilərinin ilkin nəticələri açıqlanıb. Hələ rəsmi elan olunmasa da, ilkin nəticələrə əsasən Donald Tramp prezident seçilib. Donald Tramp prezident seçkilərində siyasi qələbəsini elan edərək, özünü ABŞ-nin 47-ci prezidenti adlandırıb.
Donald Tramp “Amerikanın qızıl dövrünü” açacağına və seçkilərdə bütün ABŞ xalqının mənafeyinə xidmət edəcək “heyrətamiz bir qələbə” qazandığına inandığını bildirib.
“Amerikanın həqiqi qızıl dövrü başlayacaq”, – deyə Tramp qeyd edib. Onun sözlərinə görə, prezident seçkilərində ABŞ xalqının xeyrinə “heyrətamiz bir qələbə” əldə edib ki, bu da “Amerikanı yenidən böyük etmək” imkanı yaradacaq.
Aydındır ki, Trampın tək məqsədi “ABŞ-ni yenidən böyük etmək” olamaycaq. Onun qolları istəsə də, istəməsə də hdünyanın hər yerinə çatacaq - Yaxın Şərqə, Cənubi Qafqaza, Çinə, Okeaniyaya, Afrikaya, Rusiyaya, Ukraynaya... Çünki Trampın hər kəs önündə verdiyi vədlər də o qədər kiçik deyil…
Belə olduğu təqdirdə, Trampın qələbəsi dünyada və bizim regionda gedən proseslərə öz təsirini necə göstərəcək?
Mövzu ilə bağlı Pressklub.az-a açıqlama verən politoloq Xaqani Cəfərlinin sözlərinə görə, Donald Trampın prezident seçkisindəki qələbəsinin bütün dünyada, o cümlədən bizim regionda ciddi təsirləri olacağı ehtimalı böyükdür: “Çünki Trampın Çinə qarşı müəyyən edəcəyi siyasətin ən çox təsir göstərəcəyi bölgələrdən biri də bizim bölgədir. Tramp vəd etdiyi kimi Çinə qarşı ticarət müharibəsinə başlasa, bu, son illər ərzində yaranmış münasibətlər sistemini ciddi şəkildə sınağa çəkəcək. Çinə qarşı ticarət müharibəsinin başlanması ehtimalı son günlər daha da artıb. Məlum olduğu kimi, İlon Maskın “Tesla” elektromobil layihəsinin əsas rəqibi Çin şirkətləridir. İlon Maskın Trampın seçki kampaniyasında oynadığı rolu nəzərə alanda, Çinə qarşı ticarət müharibəsi qaçılmaz görünür”.
Politoloq deyir ki, Trampın dövründə ABŞ-nin Rusiya ilə münasibəti də Moskvanın Çinlə münasibətlərindən asılı olacaq. Rusiya Çinə qarşı Trampın siyasətini dəstəkləməsə, Rusiyaya qarşı daha sərt siyasət tətbiq oluna bilər. Digər tərəfdən, Respublikaçılar Partiyasının Konqresdəki əsas simaları Ukraynanı birmənalı dəstəkləyirlər. Tramp isə onların münasibətini nəzərə almaya bilməz. Rusiyaya qarşı münasibəti müəyyən edən məqamlardan biri də Moskvanın Tehranla münasibətləri olacaq. İsrailin İrana qarşı siyasətinin sərtləşəcəyi ehtimalı artdığı üçün, Rusiyanın daha bir sınaq qarşısında qalacağını da gözləmək olar.
Ekspert hesab edir ki, Azərbaycana yönəlik siyasət də daha çox Trampın Çin, Rusiya, İranla bağlı siyasətindən asılı olacaq: “Trampın prezident seçilməsi ilə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasının da yolu açılmış hesab oluna bilər. Hətta Trampın ilk diplomatik uğurlarından birincisi məhz Vaşinqtonda imzalanacaq sülh müqaviləsi ola bilər. Bütün bunlarla yanaşı, Trampın Çin, İran və Rusiyaya münasibətdə yürüdəcəyi siyasətin təsirləri ən çox ölkəmizin yerləşdiyi Cənubi Qafqaz olacaq.
Trampın prezidentliyi beynəlxalq münasibətləri ciddi şəkildə sirkələyəcək və son illər formalaşmış münasibətlər sistemini sınağa çəkəcək. Bu, bütün ölkələr üçün risklər doğurduğu kimi, imkanlar da yaradacaq. Yeni dövrdən yararlanmaq isə əsasən dövlətlərin özündən asılıdır”.
Digər müsahibimiz – hərbi-siyasi ekspert Azad İsazadə isə deyir ki, Kamala Harris prezident seçilsəydi, hər şey aydın idi. O, Baydenin faktiki siyasətini davam etdirəcəkdi və heç bir konfliktin həlli tapılmayacaqdı. Məsələn, ABŞ Ukraynaya silah verməyə davam edəcəkdi, amma silah sayı məsələni həll edəcək qədər olmayacaqdı. Yaxın Şərqdə isə demokratlar İsrailə təsir edə bilmir. Cənubi Qafqazda da heç bir problem həll olunmayacaqdı: “Çünki Cənubi Qafqazdakı tək problem Azərbaycan-Ermənistan məsələsi deyil. Gürcüstanda da vəziyyət qeyri-sabitdir. İnsan haqları və söz azadlığı ilə bağlı Azərbaycana təzyiqlər olacaqdı, demokratlar isə Ermənistana “altdan-altdan” yardım göstərəcəkdilər. Amma bütün alovlanan konfliktlər hansısa formada güclənəcəkdi. Demokratların strategiyası Rusiyanı tədricən zəiflətmək idi. Tramp isə bəyan etmişdi ki, prezident seçilsəm, bütün konfliktlər həllini tapacaq. İlk növbədə də Rusiya və Ukrayna müharibəsi...”
Ekspert qeyd edir ki, bunu kimin xeyrinə və necə həll edəcəyini hələ heç kim bilmir. Aydındır ki, ABŞ Yaxın Şərqdə İsrailin tərəfini saxlayacaq, İrana qarşı daha ciddi təzyiqlər edəcək. Belə olduqda isə Cənubi Qafqaza çox da fikir verməyəcəklər, maksimum Gürcüstanın indiki seçki nəticələri yoxlanılacaq ki, hansısa formada Rusiyanın təsir dairəsinə düşməsin. Azərbaycan-Ermənistan məsələsinə gəldikdə isə ABŞ iki ölkəni də sülh müqaviləsinə imza atmağa məcbur edəcək: “Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad edib. ABŞ reallıqla razılaşsa, bu, Azərbaycanın xeyrinə olacaq. Ona görə də Ermənistan çalışırdı ki, demokratlar hakimiyyətdə olana qədər sülh müqaviləsi imzalansın. Sual altında isə Zəngəzur dəhlizi məsələsi qalır. Bu dəhliz ABŞ-nin iqtisadi maraqlarına cavab versə, o zaman dəhliz açılacaq. Yox, hesab eləsə ki, Çinin marağındadır, o zaman Tramp buna qarşı çıxa bilər. Çünki o, ilk iqtisadi zərbəni Çinə qarşı hazırlayacaq”, - deyə A.İsazadə bildirib.
“Tramp beynəlxalq siyasətdə addımları çətin hesablanacaq şəxsiyyətdir”.
Bu sözləri saytımıza açıqlamasında hüquqşünas Fuad Ağayev deyib.
Onun fikrincə, Tramp bu mənsəbə peşəkar siyasətçi olaraq yüksəlməyib. O, bir sahibkar kimi, tanınmış media xadimi və ulduzu kimi işə başlayıb, sonra isə prezident seçkilərində iştirak edib: “O ki qaldı Rusiyaya münasibətinə, düşünürəm ki, Trampın Putinin buyruqlarına əməl edəcəyini deyənlər yanılırlar. Seçki kampaniyası dövründəki ritorikasından da aydın olurdu ki, o, Ukraynadakı müharibəni dayandırmağa çalışacaq. Həm də mümkün qədər qısa müddətdə”.
Ağayev xatırladır ki, Tramp Putin ilə olan söhbətini jurnalistlərlə bölüşmüşdü. Həmin söhbətdən məlum olmuşdu ki, o, Putini konkret olaraq təhdid edib. Belə bir halın təkrarlanacağı mümkündür. Hər halda, demokratların dövründəki mənzərədən daha fərqli mənzərə ilə qarşılaşacağıq. Baydenin dövründə ABŞ Ukraynaya hərbi-texniki yardım etsə də, bunu məhdudiyyətlə edib, o səbəbdən Ukrayna ordusunun vəziyyəti indi çox böhranlıdır və xoşagələn deyil.
“Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinə gəlincə, Tramp bu proseslərə elə də ciddi müdaxilə etməyəcək. Necə ki, 2020-ci ildə Azərbaycan öz ərazisini silah gücünə azad edəndə bu məsələyə müdaxilə olmamışdı, indi də o münasibət davam edəcək. İstənilən halda, Trampın çıxışları sülhə doğru istiqamətlənib. Hətta Yaxın Şərqdəki məsələ bağlı sülh çağırışları edir” – Ağayev deyir.
Hüquqşünasın sözlərinə görə, Trampın İsrailə münasibətləri ilə bağlı müəyyən narahatlıqlar var. Onun İsrailə İranla münaqişədə daha ciddi yardım etməsi ehtimalı var: “Ümid edək ki, bu məsələdə də Tramp ciddi düşünəcək və İsraillə birgə ABŞ-nin İranla müharibəyə səbəb olacaq addımlar atmayacaq”.
Geri qayıt