“Real partiya kriteriyalarına cavab verənlərin sayı çox deyil”
29-06-2022, 08:40
31 illik müstəqillik dönəmində ölkədə 66 siyasi partiya rəsmi dövlət qeydiyyatına alınıb. Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) saytında partiyaların 2021-ci ilin maliyyə hesabatı ilə bağlı ən son məlumatlara görə, hazırda 58 partiya rəsmi dövlət qeydiyyatındadır. Rəsmi dövlət qeydiyyatına alınmasa da, öz mövcudluğunu bəyan edən partiyaların sayı daha çoxdur. 5,3 milyon seçicisi olan bir ölkə üçün bu qədər partiyaların olması nəinki cəmiyyəti sosial-siyasi, milli ideyalar ətrafında səfərbər edir, əksinə, xırda qruplara parçalayaraq dağınıq hala salır. Bu barədə “Turan”dakı məqaləsində ekspert Nəsimi Məmmədli yazır.
Ekspert yazır ki, ölkədə siyasi partiyaların rəsmi dövlət qeydiyyatına alınması ilə bağlı ən yüksək nəticə 1 illik Elçibəy iqtidarı dövrünə təsadüf edir. 1992-ci ilin iyul ayından 1993-cü ilin may ayınadək 10 ay ərzində 19 partiya rəsmi qeydiyyata alınıb.
Xatırladaq ki, həmin vaxt ölkədə çox ağır müharibə gedirdi. Minlərlə gəncin şəhid olduğu bir dövrdə bu qədər partiyanın yaranması cəmiyyətdə diqqəti müharibəyə deyil, siyasi rəqabətə yönəltmişdi. Müstəqilliyin ilk illərində qeydə alınan partiyaların çoxluğu cəmiyyətdə siyasi plüralizmə deyil, hərc-mərcliyə gətirib çıxarırdı.
10 illik mərhum prezident Heydər Əliyev iqtidarı zamanı 25, 18 illik İlham Əliyev iqtidarı zamanı isə 22 partiya dövlət qeydiyyatına alınıb. 1993-1995-ci illərdə 2 partiya Ali Məhkəmənin qərarı ilə ləğv olunub, 6 partiya isə Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) 5 mart 2021-ci il tarixli VII qurultayında YAP-a qoşulmaqla bağlı qərar qəbul edib.
Ekspert iddia edir ki, partiyaların çoxluğu indi nə siyasi plüralizmə, nə də siyasi fəallığa yol açır. Eyni zamanda hərc-mərclik yaratmaq imkanları da yoxdur. “Nə qədər təzadlı görünsə də apolitik şəraitdə partiyaların çoxluğu demokratik proseslərə xidmət etmir. İnsanların partiyalara qeyri-ciddi münasibəti möhkəmlənir, siyasi fəaliyyətə meyl daha da azalır. Vətəndaşların partiyalardan gözləntisi məişət səviyyəsinə enir”.
Ekspertin iddiasından yola çıxaraq, bir neçə partiyanın buna münasibətini öyrənməyə çalışdıq. Ölkədə siyasi partiya bolluğu pisdirsə, niyə, yaxşıdırsa, nəyi?
AĞ Partiya başqanı Tural Abbaslı sualımızın səbəblərini belə izah etdi: “Hesab edirəm ki, partiyaların çoxluğunu və ya azlığını dövlət inzibati resurslarla tənzimləməməlidir. Dünyanın heç bir yerində bu tənzimləmə məcburi qaydada deyil. Məsələn, ”heç bir dövlətdə beş partiyadan artıq partiya ola bilməz, yaxud 10 il ərzində bu qədər partiyadan artıq partiya qeydə alınmamalıdır" kimi təcrübə yoxdur. Odur ki, partiyaların çoxluğunu və ya azlığını dövlətlərdə siyasi struktur müəyyən edir. Mən də razıyam ki, bu gün ölkəmizdə kifayət qədər partiyalar var. Amma 58 partiyanın içərisində real partiya kriteriyalarına cavab verənlərin sayı heç bir əlin barmaqlarının sayı qədər deyil. Burada da obyektiv və subyektiv səbəblər var. Məsələn, deyə bilərik ki, insanların bəziləri partiyalardan sırf iqtisadi vəziyyətlərini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edirlər. Onlar siyasi partiyanın fəaliyyəti istiqamətində heç bir addım atmırlar. Onların məqsədi özlərini partiya lideri, sədri kimi göstərərək, hakimiyyətdən bu və ya digər imtiyazlar əldə etmək, maliyyə gəlirlərinə nail olmaq, özlərinə və ətraflarına şərait yaratmaqdır. Bütün bunlar göz önündədir. Partiyaların güclü olmaması, siyasi proseslərə təsir etməmə səbəblərinə gəlincə, bu, daha çox hakimiyyətin proseslərə yanaşma tərzindən doğur. Bir sözlə, iqtidar məqsədyönlü şəkildə apardığı siyasətlə partiyaları siyasi səhnədən sıxışdırıb çıxarıb. Bura proporsional seçkinin ləğv edilməsi, partiyaların dövlət idarəçiliyindən uzaqlaşdırılması, repressiya və digər amillər daxildir. Bu səbəblərdən partiyaların güclənməsinin hər zaman qarşısı alınıb. Ümumilikdə, YAP da daxil, Azərbaycanda partiya kriteriyalarına cavab verən partiyaların sayı olduqca azdır. Bu da təkcə müxalifətin deyil, hökumətin də zəifliyidir. Dövlətdə partiyalar ictimai fikrə təsir edə bilmirlərsə, bu, dövlətin xarici qüvvələr qarşısında zəifliyinin göstəricidir. Partiyaların gücünü isə ədalətli seçkilər göstərir. Hakimiyyəti də arada başa düşmək olur, çünki şəffaf seçkilərdə yaxşı bilirlər ki, məğlub olacaqlar. Onun üçün də saxtakarlığa gedirlər. Amma demokratik seçkilərə çox ehtiyac var. Hakimiyyət bunun üzərində düşünməlidir".
ALDP rəhbəri Fuad Əliyev bildirdi ki, əhalinin əksəriyyəti bitərəfdir: “Siyasi partiyaların çox və yaxud az olması heç nəyi dəyişmir. ABŞ-da 200, Rusiyada 32, İtaliyada 100, Fransada 70-ə yaxın partiya var. Hesab edirəm ki, əsas neçə partiyanın olması deyil. Hesab etmirəm ki, partiyaların çoxluğu cəmiyyəti xırda qruplara parçalayır. Bütün siyasi partiyaların üzvlərinin sayı heç bir milyon etmir. Seçicilərin sayı isə 5,3 milyondur. Qalan 4,3 milyon bitərəflərdir. Cəmiyyətin böyük bir hissəsi heç bir partiyanın üzvü deyil. Bunun harası xırda qruplara parçalanır? Əsas partiyaların fəaliyyətindən asılıdır. Əgər təsis olunan partiya uzun müddətdir fəaliyyətsizdirsə, bax, onda sual yaranır - kimə və niyə bu partiya lazımdır?! Hər bir yaranan siyasi partiyanın hədəfi hakimiyyətə gəlməkdir. Fərq etmir, təkbaşına və yaxud koalisiya formasında gəlir. Bunun üçün də aktiv siyasi fəaliyyətdə olmalıdır. Siyasi partiyalar prezident, parlament və bələdiyyə seçkilərində iştirak etməlidirlər. Mütəmadi olaraq mətbuatda, sosial şəbəkələrdə, cəmiyyətdə olan müxtəlif problemlərlə bağlı açıqlamalar verilməlidir. Azərbaycanda qeydiyyatdan keçən 58 siyasi partiyanın 25-nin az-çox fəaliyyəti var. Qalanların fəaliyyəti demək olar ki, yoxdur. Üç il bundan qabaq iqtidar-müxalifət dialoquna start verilməsəydi, bu partiyaların adlarını, mövcudluğunu heç bilməyəcəkdim. Baxmayaraq ki, onlar bu prosesdən yararlanıblar, ofislə təmin olunublar, yenə də fəaliyyətləri görsənmir. Hesab edirəm ki, siyasi partiyaların cəmiyyətdə nüfuzun qaldırılması heç də partiyaların sayın azalmasından keçmir. Birinci növbədə proporsional seçki sistemi bərpa olunmalıdır. Bununla da həm partiyalarda daxili sağlam rəqabət olacaq, həm də bitərəf seçicilərin rəğbətini qazanmaq uğrunda rəqabət olacaq”.
YAP-çı deputat Ceyhun Məmmədov isə məsələyə bu cür şərh verdi: “Hesab edirəm ki, siyasi partiyaların çoxluğu heç də demokratiya ilə əlaqələndirilməli deyil. Sadəcə, burada əgər siyasi partiya çoxdursa, demokratiyaya xidmət edir, demokratik mühitdən xəbər verir. Düşünürəm ki, partiyaların konkret planları, məqsəd və məramları olmalıdır. Partiyaların ölkənin ictimai-siyasi həyatında rolu görünməlidir. Hər bir partiya proseslərdə aktiv olmalıdır. Əgər bir partiyanın varlığı və yoxluğu bilinmirsə, o barədə biz ciddi düşünməliyik. Cəmiyyətdə gedən proseslərdə partiyalar aktiv rol oynamağı bacarmalıdırlar. Müxalifətçilik o demək deyil ki, ölkədə gedən bütün proseslərə neqativ münasibət sərgiləsinlər. Dünyada ümummilli məsələdə iqtidarla müxalifət vahid mövqedən çıxış edirlər. Partiyanın ideoloji xətti, yanaşması, hədəfləri olmalıdır. Partiyalar ətraflarına insan kütləsi yığmağı bacarmalıdırlar”.
“Yeni Müsavat”
Geri qayıt