“Gərginlik Qarabağdan Zəngəzura keçəcək”
10-08-2022, 08:32
Azərbaycan ordusunun “Qisas” əməliyyatından sonra bölgədə proseslər yeni mərhələyə keçib.
Prezident İlham Əliyevlə Baş nazir Nikol Paşinyanın Brüsseldə görüşü ərəfəsində bölgədə yaranmış vəziyyətlə bağlı Cebhe.info-nun suallarını sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov cavablandırdı. DİA.AZ onunla müsahibəni təqdim edir:
- Azərbaycan Prezidenti və Ermənistanın Baş naziri arasında Brüsseldə növbəti görüşün keçiriləcəyi barədə məlumat yayılıb. Tərəflər arasında gündəmin əsas mübahisəli məsələlərindən biri olan Laçın dəhlizi ilə bağlı problem artıq həll olunub. Bu halda Brüssel danışıqlarının aktual mövzusu nə olacaq?
- Həm Avropa İttifaqının, həm də ABŞ-ın təklifləri kommunikasiyaların bərpasına texniki yardım göstərməkdən ibarətdir. Ancaq onları Zəngəzur dəhlizi qane etmir. Çünki Qərb-Rusiya qarşıdurması mövcuddur. Qərb isə Rusiyanın İranla, Türkiyə ilə dəmir yolu və ya kommunikasiya əlaqələrinin olmasını istəmir. Ona görə də yeni yolların açılması ilə bağlı təkliflər gündəmə gələ bilər.
Məsələn, Qazaxdan və digər bölgələrdən keçməklə Azərbaycan və Ermənistan arasında quru yolla nəqliyyat əlaqəsinin bərpası məsələsi təklif oluna bilər. Paşinyan Brüsseldə bu mövzunu gündəmə gətirəcək və Qərb ona dəstək verəcək. Çünki Qərb Zəngəzur üzərindən nəqliyyat dəhlizinin alınmamasına çalışacaq. Hazırkı mərhələdə dəhliz Qərbə sərf eləmir.
- Ermənistanın Azərbaycanın qərb hisasəsi ilə Naxçıvan arasında nəqliyyat əlaqəsinin təmin olunmasına dair öhdəlikdən növbəti dəfə yayınması bölgədə vəziyyəti gəriginləşdirə bilər. Proseslərin belə inkişafı Qərbə sərf edirmi?
- Qərb-Rusiya qarşıdurması istər-istəməz bizim regiona da sirayət edib. Bu baxımdan, biz Rusiya üçün cənub istiqaməti strateji əhəmiyyət kəsb edir. Baxın, Prezident Putin həftədə iki dəfə Ərdoğanla görüşür, İranla, ərəb ölkələri ilə təmasları artırır. Hiss olunur ki, Qərbi əvəz etmək üçün əsas iqtisadi tərəfdaşlıq istiqaməti kimi cənub dövlətləri və Çin seçilib. Təbii ki, gərginlik olacaq. Azərbaycanın Londondakı səfirliyində baş verən hadisələr də bununla bağlı ola bilər.
- Vladimir Puitin və Nikol Paşinyan son 6 gündə iki dəfə Qarabağ məsələsini telefonla müzakirə ediblər. Birinci söhbət avqustun 2-də, yəni Azərbaycanın “Qisas” əməliyyatına başlamasından bir gün əvvəl, ikinci müzakirə isə avqustun 8-də baş tutub. Danışıqların intensivləşməsi nə ilə bağlıdır?
- Məlumdur ki, bu qarşıdurmada Rusiya Ermənistanı qurban verəcək. Mən hələ xeyli müddət bundan əvvəl demişəm ki, Qarabağ problemi həll olunmaqdadır. Gərginlik Qarabağdan Zəngəzura keçəcək. Artıq bu proses başlayıb.
- Bu proses Azərbaycanın tarixi torpağı olan Zəngəzura iddiasını reallaşdırmağa imkan verəcəkmi?
- Bizim marağımız ondan ibarətdir ki, Zəngəzur ermənilərdən alınsın. İlkin mərhələdə orada Rusiya hərbçiləri olacaq. Onlar sülhməramlılar və ya başqa statusda ola bilər. Ermənistan da bundan narahatdır. İstər-istəməz həmin bölgədə çox mürəkkəb vəziyyət yaranır. Bəzən elə görünür ki, Zəngəzur dəhlizi Azərbaycandan çox Rusiyaya lazımdır. Amma bu dəhliz strateji baxımdan Azərbaycana da lazımdır. Zəngəzur dəhlizi Rusiyaya təzyiq göstərmək üçün Qərbə lazım deyil. Digər tərəfdən, bu mövzu Türkiyənin də, İranın da Qərblə münasibətlərində yer alacaq. Yəni bu baxımdan, bölgədə ciddi proseslər formalaşıb və bunun əsasında Zəngəzur dayanır.
- Yəni Zəngəzur üzərində geosyasi maraqların toqquşması getdikcə artır...
-Bəli. Mənim təhlilim belə qənaət yaradır.
- Azərbaycan Zəngəzur və Laçın dəhlizlərinə status baxımından müqayisəli yanaşır. Yəni Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Ermənistanın mövqeyi necə olacaqsa, Azərbaycan da Laçından keçən yolla bağlı da eyni yanaşma sərgiləməlidir. Bu mənada, Ermənistan Zəngəzurdan dəhlizin və ya yolun açılmasına icazə verməsə, Azərbaycan Laçında hansı cavab addımı ata bilər?
- Burada fərq ondan ibarətdir ki, Laçın dəhlizi ilə bağlı Azərbaycanın öhdəliyi beş illikdir. Ermənistanın Zəngəzurla bağlı öhdəliyi müddətsizdir. 2020-ci il 10 noyabr Bəyanatında qeyd edilir ki, Zəngəzurdan keçən yolun təhlükəsizliyini Rusiya sərhədçiləri təmin edəcək. Sərhədçilər isə orada 1992-ci ildə Rusiya ilə Ermənistan arasında imzalanmış sənəd əsasında yerləşib. Orada isə müddət göstərilməyib. Dəhlizin təhlükəsizliyini və işlək vəziyyətdə olmasını ruslar təmin edəcək. Bunun müddəti yoxdur. Ona görə də Paşinyan bu yaxınlarda deyib ki, sərhədləri biz özümüz qoruyacağıq.
- Sizcə, dəhliz mübahisəsi Rusiya ilə Ermənistan arasında olan problemdir, yoxsa Azərbaycanla Ermənistan arasında? Çünki Ermənistan sərhəddə gömrük-keçid və sərhəd-buraxılış məntəqələri quraşdırmaq istəyir. Dəhliz isə eksterritorial ərazi deməkdir...
- Azərbaycanın xeyiri ondan ibarətdir ki, vaxtilə qanunsuz olaraq Ermənistana verilən Zəngəzur rəsmi şəkildə mübahisəli əraziyə çevrilir. Bu prosesdə kim Azərbaycana yardımçı olsa, biz onun tərəfində olmalıyıq. Çünki Rusiya başa düşür ki, Qarabağ Ermənistanı öz təsir dairəsində saxlamaq vasitəsi deyil. Deməli, Zəngəzur problemi yaradılacaq. Bu da bizim üçün əlverişlidir.
Ermənistan istəyir ki, Zəngəzur üzərində nəzarətini saxlasın. Yəni orada dəhliz deyil, kommunikasiya olsun. Dəhliz isə eksterritorial ərazi deməkdir. Amma kommunikasiyanın təhlükəsizliyini də Rusiya sərhədçiləri qoruyacaq. Orada ermənilər yoxdur. Ona görə də Ermənistan dəhlizi açmalıdır.
-Dəhlizin açılması Rusiyanın maraqlarına cavab verirsə, nə üçün bunu rəsmən tələb etmir?
- Amma Rusiya erməniləri o həddə çatdırır. Ermənistanı asılı vəziyyətdə saxlamaq üçün Rusiyaya dəhliz lazımdır. Bir gün rəsmi İrəvan Rusiyaya hərbi bazalarını Ermənistandan çıxartmağı tələb edə bilər. Çenki bu, ikitərəfli sənədə əsaslanır. Amma dəhliz olsa, orada bir neçə ölkənin öhdəliyi var. Orada həm də Azərbaycan iştirak edəcək. Ermənistan 10 noyabr Bəyanatı ilə öz suverenliyinin bir hissəsindən imtina edib. Azərbaycan beş il müddətinə, Ermənistan isə müddətsiz imtina edib.
-Yəni İranın sərhədlərin bağlanması ilə bağlı narahatlığı da bununla bağlıdır...
-İranın narahatlığı müvəqqətidir. Sonra İran da Azərbaycan, Rusiya, Türkiyə ilə yanaşı, həmin dəhlizin təminatçısı qismində iştirak etmək istəyəcək. Bütün bunlar isə Ermənistanın suverenliyi hesabına baş verəcək.
-Ermənistan sonda bu vəziyyətlə barışacaq, yoxsa hələ müqavimət göstərə biləcək?
-Biz nəzərə almalıyıq ki, bu qarşıdurmada Qərb Ermənistanın tərəfində olacaq. Brüssel görüşündə də Qərb Ermənistanın mövqeyindən çıxış edəcək. Çünki Rusiyanın və Türkiyənin nəzarətində olan dəhliz Qərbə lazım deyil.
- Brüssel görüşündən müsbət nə isə gözləmək olarmı?
- Ermənistan deyəcək ki, gəlin, başqa kommunikasiyaları açaq. Məsələn, Qazaxdan keçən kommunikasiyaları.
- Əgər Ermənistan Bakı-İcevan dəmir yolunu bərpa etmək istəyirsə, ilk növbədə Qazaxın işğal altındakı kəndlərini qaytarmalıdır...
- Bizə tərəf çıxanlar da olacaq, əleyhimizə olanlar da. Biz ciddi hadisələrin qarşısındayıq.
- “Qisas” əməliyyatı zamanı Rusiya sülhməramlıları müşahidəçi mövqe nümayiş etdirdi və Azərbaycana mane olmadı. Moskva bunu Azərbaycanla qaşdurmaya getməmək üçün etdi, yoxsa Türkiyə ilə?
- Azərbaycan və Türkiyə hazırda Rusiyanın xarici siyasəti üçün vacib ölkələrdir. Qərblə əlaqələr getdikcə azalacaq. Rusiya cənub və şərq ölkələri ilə əməkdaşlığa üstünlük verəcək. Ona görə də ermənilərin maraqları heç kimə lazım deyil.
- Bəzi müşahidəçilər isə hesab edir ki, Qarabağ artıq Rusiyaya lazım deyil...
- Qarabağ Azərbaycanı asılı vəziyyətdə saxlamaq üçün işə yaramır. Bu məsələlər müzakirə olunanda Türkiyə Qarabağ mövzusunu gündəmə gətirir. Ərdoğan açıq şəkildə deyir ki, Ermənistan ordusu Azərbaycan ərazisindən çıxmalıdır.
- Amma “Qisas” əməliyyatından sonra erməni silahlı birləşmələri Qarabağdan çıxmadı.
- Çıxacaq.
- Qarabağda yaşayan ermənilər sosail mediada çıxışlarında bildirirlər ki, Rusiya sülhməramlıları onlara Azərbaycan hərbçilərinə mane olmamaq barədə əmr aldıqlarını deyib. Bu tapşırıq nəyə görə verilib?
- Müəyyən müddətdən sonra ermənilər deyəcək ki, Rusiya bizi satıb. Ermənistan onsuz da Qərbə inteqrasiya edəcək. Söhbət ondan gedir ki, Ermənistan Qərbə Zəngəzurla gedəcək, yoxsa yox? Bizə də Ermənistanın Zəngəzur üzərində suverenliyini itirməsi lazımdır.
Geri qayıt