"Zəngəzur tək Ermənistan-Azərbaycan məsələsi deyil"
14-10-2022, 09:21
“Həftə İçi”nə müsahibə verən Millli Məclisin deputatı Arzu Nağıyev çox mühüm məqamlara diqqət çəkib. DİA.AZ həmin müsahibəni təqdim edir:
– Praqada əldə olunan razılığa əsasən ilin sonuna qədər sülh müqaviləsinin imzalanması gündəmdədir. Qərb Ermənistana təzyiq göstərir ki, sülh müqaviləsini imzalasın. İndiki şərtlər daxilində sülh müqaviləsinin imzalanması nə dərəcədə realdır?
– Praqada çox ciddi bir görüş keçirildi. Burada əsas məqam ondan ibarətdir ki, məhz Ermənistan və Azərbaycan bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıması istiqamətində çox ciddi bir addım atılıb. Ərazi bütövlüyünün tanınması əsas şərtdir ki, gələcəkdə istər delimitasiya, demarkasiya, istər sülh müqaviləsi ilə bağlı proseslərə təkan verilsin. Sülh müqaviləsinin imzalanması üçün bir neçə prosedur reallaşmalıdır. Müqavilənin imzalanması üçün də mütləq şəkildə sərhədlər müəyyən olunmalıdır, delimitasiya, demarkasiya ilə bağlı komissiyalar öz işini daha ciddi qurmalıdır və tezliklə sərhədlər müəyyən olunmalıdır. Məhz 1991-ci ildə imzalanan Alma-Ata deklarasiyasına uyğun olaraq sülh müqaviləsinin imzalanmasına gediləcəkdir. Əsas məqamlar budur. Yəni detalları ayrıd etmək üçün mütləq komissiyalar işləməlidir.
– Azərbaycan Prezidenti müsahibəsində elan etdi ki, Qarabağ erməniləri ilə nə zaman danışıqlar aparacağımızı biz özümüz müəyyənləşdirəcəyik. Siz bu danışıqların formatını necə görürsüz. Danışıqlar ermənilərlə hansı əsaslarla aparılmalıdır və bu ərazilər Azərbaycanın nəzarətinə hansı müddətə qaytarılmalıdır?
– Azərbaycan Prezidenti, cənab İlham Əliyev təbii ki, Qarabağ erməniləri ilə bağlı çox mühüm açıqlama verdi. Bir daha qeyd etdi ki, ümumiyyətlə Azərbaycan ərazisində yaşayan hər bir etnik qrup, eyni zamanda hər bir millət Azərbaycan vətəndaşıdır və onların hər birinə eyni cür münasibət göstəriləcəkdir. Yəni biz tolerant, multikultural dəyərlərə hörmət edən bir dövlətik. Məhz ermənilər də bu kateqoriyaya uyğun olaraq mütləq şəkildə, əgər Azərbaycan Konstitusiyasını pozmayıblarsa, hər hansı bir cinayət törətməyiblərsə və Azərbaycanın ərazisində yaşayaraq Azərbaycanın qanunları ilə öz gələcəklərini düşünürlərsə mütləq şəkildə Azərbayacanda qalacaqlar və onlarla istənilən sülh şəraitində yaşamağa hazırıq. Bu bizim öz vətəndaşlarımız olacaq. Əks halda, bunlar bizim etdiyimiz təkliflərə razı deyillərsə, yolları açıqdır, Azərbaycanı tərk edə bilərlər. Əsas məqsədimiz dediyimiz o prinsiplərə uyğun olaraq “status”dan söhbət aparmadan, bu istiqamətdə danışıqlar aparmaqdır. Məhz sülh müqaviləsi imzalandıqdan və hər hansı bir sülhməramlı qüvvəyə ehtiyac qalmadıqdan sonra Azərbaycan etnik ermənilərin konstitision hüquqlarını ən yüksək səviyyədə qoruyacaqdır. Təbii ki, aradan o qədər də böyük vaxt keçməyib. Ortada, Allah rəhmət eləsin, Şəhidlərimiz var, hər iki tərəfdən narazılıqlar həddindən artıq çoxdur. Ona görə də bu, bir qədər vaxt aparan məsələdir. Biz ölkəmizdə yaşayan vətəndaşlarımızla dinc qururculuq həyatında bir yerdə olacağıq...
- Sülh prosesinin uğurla yekunlaşmasında Rusiya və Avropanın vasitəçiliyinin müqayisəli təhlilini necə aparardınız? Sizcə, burada kim udur, kim uduzur, Avropa nə istəyir, Rusiyanın istədiyi nədir?
– Ümumiyyətlə, vasitəçilik bu gün həm Rusiyanın, həm Avropanın ciddi cəhdlə atdığı addımlardır. Məhz Avropa Birliyinin rəhbərliyi ilə keçirilən görüşlərdən sonra Rusiya ilə müvafiq görüşlər keçirilir. Yəni hər biri, istər Avropa, istər Rusiya olsun, sülh məsələlərində öz nüfuzlarını göstərməyə çalışırlar. Müharibə vaxtı nə Avropa, nə Rusiya bizim hərbi yolla torpaqlarımızın azad edilməsinə maneə törətmədilər. Heç maneə törətməyə haqları da yox idi. Buna baxmayaraq dolayı şəkildə bizim haqq səsimizi dəstəklədilər. Təhlillər aparanda bizim üçün həm Rusiyanın, həm Avropanın vasitəçiliyi önəmlidir. Bizim son məqsədimiz sülhə nail olmaqdır. Rusiya ilə qonşu dövlətik, strateji əhəmiyyətli müqavilələrimiz var, Avropaya inteqrasiya edən, Avropanın enerji təhlükəsizliyi təhdidinin qarşısını almaqda iştirak edən bir dövlətik. Yəni düşünürəm ki, hər iki tərəfin bu prosesdə iştirak etməsi Azərbaycanın xeyrinədir. Kim qarşısına qoyduğu məqsədə nə qədər nail olmağa çalışır və nə üçün bunu edir, artıq bu detallardır...
– Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı Ermənistan yol vermir. O zaman məsələ hansı şəkildə həll olunmalıdır ki, dəhliz açılsın?
– Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı Ermənistanın mövqeyi belədir ki, onlar o yolu "dəhliz" deyil, sərhəd qoşunları və gömrükdən ibarət nəzarət buraxılış məntəqələrindən keçmək şərtilə yol kimi vermək istəyirlər. Düşünürəm, Zəngəzur tək Ermənistan Azərbaycan məsələsi deyil, beynəlxalq məsələdir. Burada söhbət beynəlxalq logistikadan, beynəlxalq daşımalardan gedir. Necə olursa-olsun, bu məsələ həll olunacaqdır.
– Bəs İranın Qarabağ, Zəngəzur məsələsinə yanaşması nədir və müşahidələr nə deyir?
– Təbii ki, burada İranın öz mövqeyi, Gürcüstanın və ümumilikdə hər bir regional dövlətin öz mövqeləri var. İran düşünür ki, dəhliz oradan keçsə, bura NATO qüvvələri və yaxud İsrailin, digər qüvvələrin qoşunları gələ bilər. Ermənistanla İran arasında olan məsafəni böyüdər. Əslində, dəhliz yaradılandan və kimlər tərəfindən qorunması gündəmə gəldikdən sonra İranla bu məsələyə aydınlıq gətirmək olar. Əslində, buna elə bu gün də aydınlıq gəlib. Hətta İranın özünün ərazisindən də keçən dəhliz var. Yəni bu dəhliz məsələsi artıq öz həllini tapacaq və bu, tək Ermənistanın istəyib- istəməməyindən asılı deyil. Beynəlxalq güclərdən, qüvvələrdən söhbət gedir. İranın Zəngəzur məsələsində əsas yanaşması bununla bağlıdır. Müşahidələr də göstərir ki, bu prosesdə İranın da iştirakı labüddür. Azərbaycan dövləti də bu istiqamətdə mühüm addımlar atdı və 2-ci dəhlizlə bağlı müqavilələrin imzalanması gündəmə gətirildi. Eyni zamanda unutmaq lazım deyil ki, böyük qonşumuzla, yəni İranla bizim böyük sərhədlərimiz var və bunların da hamısı mütləq şəkildə nəzərə alınır.
– Necə hesab edirsiniz, bu gün Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması istiqamətdində nələr müşahidə olunur?
– Regionda sülhün bərqərar olması beynəlxalq təhlükəsizliyə təhdidin qarşısının alınması deməkdir. Yəni, burada baş verən hər hansı proses dünyada təhlükəsizliyə təsir edən amillərdəndir. Rusiya-Ukrayna məsələsində də gördük ki, müharibə dolayı şəkildə bütün dövlətlərə də təsir elədi.
Bu gün eləcə də, Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması, həm regionun, həm beynəlxalq təhlükəsizliyə təhdidin qarşısını alan əsas meyarlardan birinə çevrilə bilər. Məlumdur ki, Türkiyə Ermənistan diplomatik münasibətlərinin pozulması məhz Azərbaycanda-Qarabağda baş verən hadisələrlə bağlı idi. Bu gün, artıq o proseslər öz həllini tapıb. Bu gün Ermənistana Türkiyə ilə sərhəddin açılması daha vacibdir. O sərhəddən normal şəkildə daşımalar, loqistika və digər istiqamətdə istifadə edə bilər. Bu eyni zamanda Ermənistanın öz içində müəyyən qədər tənəzzülə uğramış iqtisadiyyatını qaldırmaq üçün lazımdır və burda Türkiyənin rolu danılmazdır. Ona görə də Ermənistan bu münasibətlərin tənzimlənməsində daha maraqlı olmalıdır. Eyni zamanda unutmaq lazım deyil ki, Türkiyə NATO-nun üzvüdür. Və Türkiyə-Ermənistan sərhəddi, NATO-Rusiya sərhəddi deməkdir. Bu istiqamətdə ciddi addımlar atılmalıdır. Türkiyə bu baxımdan Ermənistanla münasibəti düzəltməklə, eyni zamanda Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin daha ciddi tənzimlənməsinə gətirib çıxarda biləcək addımlar atır. Bunlar çox mühüm məsələlərdir, bu istiqamətdə də işlər gedir. Komissiyalar işləyir və düşünürəm ki, bu, hər iki tərəfin, ümumiyyətlə regionun müsbət inkişafı üçün bir təkandır.
Geri qayıt