“Siyasi partiyaların QHT-lərdən bir fərqi olmalı idi”
15-09-2023, 11:56
“Cümhuriyət”-in suallarını Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyasının (MDHP) sədri, istiqlalçı deputat Fərəc Quliyev cavablandırıb. DİA.AZ onunla söhbəti təqdim edir:
“Siyasi partiyaların QHT-lərdən bir fərqi olmalı idi”
-Fərəc bəy, müsahibəyə elə partiyaların təkrar qeydiyyat prosesindən başlamaq istəyirdim. Proses necə keçdi? Ümumi olaraq razı qaldınızmı?
-Bu proses bir günlük və yaxud bir aylıq məsələ olmadı. Uzun müddət seçki, partiyalararası münasibətlər, iqtidar-müxalifət münasibətiləri ilə bağlı aparılan islahatların nəticəsi oldu. Prezident Administirasiyasında Siyasi partiyalar və qanunvericilik hakimiyyəti ilə əlaqələr şöbəsinə Ədalət Vəliyevin təyinatından sonra ölkədə siyasi mühit tamamilə dəyişdi. Partiyalarla dialoq mühitinin yaradılması, münasibətlərin normallaşması, bütün siyasi partiya rəhbərlərinə danışmaq imkanının yaradılması çox mühüm addım oldu.
Bu, həm iqtidar-müxalifət, həm də müxalif partiyalarının bir-biri ilə münasibətlərinə müsbət təsir etdi. Zaman baxımından da çox yaxşı vaxta düşdü. Müharibədən əvvəlki dövrdə dialoq mühiti yarandı. Müharibə dövründə də bütün partiyalar birlikdə əlini “daşın altına” qoydu. Bu, onu göstərdi ki, müxtəlif dünyagörüşlü insanların vətən məsələsində bir yerdə olması mümkündür. Eyni zamanda, siyasi palitiranın rəngarəngliyi də lazımdır. Amma siyasi partiyaların QHT-lərdən bir fərqi olmalı idi. Hər 5-3 nəfərin yığılıb bir partiya yaratması doğru deyildi. “Siyasi partiyalar haqqında” Qanunun müzakirəsində üzv sayı məsələsində tərəddüdlər var idi.
Amma o vaxt da bildirmişdim ki, say məsələsi doğrudur. Bir partiya hakimiyyətə iddialıdır və dövləti idarə etmək istəyir, onun 5-10 min üzvünün olması çox kiçik rəqəmdir. Bir partiyanın ideoloji bazası, kadrları olmalıdır. Sonra bu say 10 min nəfərdən 5 minə qədər azaldıldı. Sənədlərin Ədliyyə Nazirliyinə verilməsi ərəfəsində yazırdılar ki, bəzi partiyalar üzv toplamağa başlayıb. Amma bizim üzvlərimiz var idi, sadəcə olaraq onların reyestrə hazırlanması prosesini aparırdıq. 5 min tələb var idi, biz 10 min 202 nəfərn siyahısını hazırlayb Ədliyyə Nazirliyinə təqdim etdik. Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən çox şəffaf yoxlama aparıldı. Bu proses partiyaların da xeyrinə oldu.
Sənədlərimiz geri qaytarılanda gördük ki, 200 nəfərə yaxın vəfat edən üzvümüz var, biz onların qeydiyyatını aparmamışdıq. Bir neçə nəfərin adı təkrar yazılmışdı, bir neçə partiya üzvü kimi görünənlər var idi, ya bizdən gediblər, ya da başqa partiyadan bizə gəliblər. Yəni bu proseslə partiyalar da özünün “tozunu” silkələmiş oldu, təmizlənmə mərhələsi başladı. 6289 nəfərlə qeydiyyata alındıq. Ədliyyə Nazirliyindən bizə göndərilən sənəddə yazılmışdı ki, nə lazım olsa, kömək etməyə hazırıq. Çox dürüst bir mərhələ oldu və artıq qeydiyyatdan keçmişik. Hesab edirəm ki, Ədliyyə Nazirliyinin əməkdaşları da bu prosesdə çox əziyyət çəkdi. Biz prosesdən tamamilə razıyıq.
-Partiyanın növbəti mərhələ üçün plan və proqramları nələrdir?
-Nizamnamə dəyişiklikləri nəzərdə tutulur. Yeni “Siyasi partiyalar haqqında” Qanuna uyğun olaraq nizamnamədə kiçik dəyişikliklər olacaq. Yaxın günlərdə yəqin ki, qurultay keçirəcəyik. Proqramımızda dəyişiklik yoxdur, belə bir tələb də yoxdur. Qanunda göstərilib ki, proqram varsa, təqdim edin, yoxdursa, tərtib edib verin. Məramnaməmiz 1998-ci ildə məhbəsdə yazdığım “Yeni dünya düzənində Azərbaycanın yeri və rolu” kitabıdır. 2002-ci ildən onun əsasında fəaliyyətimizi qururuq. Partiyada “Qərbi Azərbaycan”, “Güney Azərbaycan”, “Türk Dünyası”, “Borçalı”, “Qarabağ” departamentləri yaratdıq.
Qarabağ məsələsi artıq həll olunub, Qərbi Azərbaycan İcmasının yaranması bizim təkliflərimizdəndir. Güney Azərbaycanla bağlı məsələ qaldıranda bizə qəribə baxırdılar, indi artıq bu məsələ də prioritet siyasətin bir hissəsidir.
“Parlamenti iki palatalı sistemə keçirmək də mümkündür”
-Referendumun keçirilməsi, seçki sisteminə dəyişikliklə bağlı fikirlər səslənir. Sizin fikrinizcə, referendum olacaqmı və deyilən dəyişikliklər ediləcəkmi?
- Referendum olsa da, olmasa da biz dünyada olan klassik yanaşmanı dəstəkləyirik. Yəni seçki bitən kimi yeni seçkiyə hazırlaşmaq. Əgər bir partiya yaranıbsa, deməli, hakimiyyətə talibdir və bunun da yolu seçkidir. Bəzən Azərbaycanda seçkini boykot edib yaxasını kənara çəkənlər, əli xarici qüvvələrin cibində olanlar müxtəlif bəhanələr edirlər. Amma sən partiya yaratmısansa, hakimiyyət iddiasındasansa, hakimiyyətə seçki ilə gələrlər. Seçkidə iştirak etmirsənsə, deməli, başqa yolla hakimiyyətə gəlmək istəyirsən.
Bütün partiyalar seçkiyə hazırlaşmalıdır. Biz də hazırlaşırıq. Referendum olarsa -düzü mənim də bu məsələdən məlumatım yoxdur, sizin kimi mətbuatda oxuyuruq- seçki məsələsinin də ora salınması yaxşı olardı. Əgər partiyalarla bağlı islahatlar gedirsə, seçki sistemi də proporsional olarsa, artıq partiya siyahı ilə seçkiyə gedəcək və bu da hansı zehniyyətin iş başına gəldiyini göstərəcək. İndi fərdi qaydada seçkilərə qatılır, xarizması, öz şəxsi keyfiyyətləri ilə seçilir, amma hansı zehniyyətin iş başına gəldiyi bilinmir. Məsələn, Türkiyədə keçirilən son seçkilərdə məlum oldu ki, millətçi kəsim 25-27 faiz arasında gücə, elektorata malikdir. Azərbaycanda da bu müəyyən olacaq.
Eyni zamanda, həm siyasi palitrayaya maraq artacaq, insanlar siyasətə üstünlük verəcək, həm də partiyadaxili rəqabət mühiti yaranacaq. Çünki partiya siyahısı veriləndə daha üzdə olan fiqurlar yazıldığından, partiyadaxili rəqabət də partiyaları gücləndirəcək. Partiyaların güclənməsi Azərbaycanda siyasi mühitin güclənməsidir. Ya qarışıq, ya da proporsional seçki sisteminin olması çox vacib şərtlərdən biridir. Amma olmasa belə, biz növbəti seçkilərə hazırlaşırıq.
-Parlamentdə yerlərin sayının artırılacağı , 151 və ya 175-ə çatdırılacağı deyilir...
-Bu da vacib məsələdir. Çünki parlamentin formalaşdığı dövrdəki əhalinin sayı ilə indiki əhali sayı fərqlidir. Yeni dairələrin yaradılması məsələsi ortaya çıxacaq. Ümumiyyətlə, idarəetmə sisteminə bir əl gəzdirmək lazımdır. Məsələn, bələdiyyələrlə bağlı dəyişiklik vacibdir, icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini bələdiyyələrə verməklə onların səlahiyyətlərini artırmaq lazımdır. İdarəetmədə seçkili qurumlara üstünlük verlməlidir. Yəni seçki sistemində dəyişiklik təkcə parlamentdə yerlərin sayının artırılması deyil, bələdiyyələrlə bağlı da xeyli islahatlara ehtiyac var. Parlamentdə yerlərin sayının artırılması detaldır, daha çox yanaşmanı dəyişmək lazımdır. Azərbaycan parlamentini iki palatalı sistemə keçirmək mümkündür. Bu, daha operativ və günlük işləyən sistem ola bilər.
“Qanuna etiraz edənlər isə daha çox antimilli qüvvələr idi”
-“Siyasi partiyalar haqqında” Qanun hələ müzakirə mərhələsində olanda, buna yanaşma birmənalı deyildi. Yeni qanunu təndiq edənlər də var idi və bu gün onlar da Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən qeydiyyata alınıb. Hətta bu gün qeydiyyatdan keçən partiyalardan bu qanuna etiraz edənlər var. Bu yanaşmalara da münasibət bildirməyinizi istərdik, niyə etiraz edirdilər?
- Çünki yanaşmaları qərəzli idi, məsələlərə doğru yanaşmırdılar. Bir az da bəzi partiyalar özlərini şişirtmişdilər. Cəmiyyətdə özlərini “ana müxalifət” kimi təqdim etməyə çalışırdılar. “Radikal müxalifət”, “konstruktiv müxalifət” kimi təsnifatlar var idi. Mənim təsnifatım isə belədir ki, Azərbaycanda milli-demokratik, bir də antimilli düşərgə var. Milli-demokratik düşərgədə olanlarla əməkdaşlıq etməyə, onların fikirlərinin həyata keçməsinə dəstək verməyə hər zaman hazırıq. Qanuna etiraz edənlər isə daha çox antimilli qüvvələr idi.
Özlərinin böyük sayda üzvlərinin olduğunu deyirdilər, amma sonra gördülər ki, gücləri çox zəifdir. Liderləri belə qurultaylarında, sosial şəbəkələrdə çağırışlar etdilər ki, məni, bizim proqramı qəbul etməsəniz də, partiyaya üzv olun sayımız düzəlsin. Cəmiyyət də gördü ki, bunlar 5-10 nəfər yığışıb Azərbaycana yaraşmayan bəzi adamlarla, azlıqlara küçələrə çıxırdılar. Sonra da başladılar ki, bu qanun partiyalara qarşı təqib mexanizmidir. Amma sonra gördülər ki, məsələ belə deyil, Ədliyyə Nazirliyi çox yaxşı işlədi. Hətta o partiyaların liderləri də etiraf etdilər ki, Ədliyyə Nazirliyinin iş prinsipindən narazı deyillər.
Yəni işləməmisənsə, cığallıq etməyin yeri yoxdur. Arada bunların səs-küy salmağına baxmayaraq, müzakirələrdən sonra üzvlük sayının 10 mindən 5 minə salınması böyük güzəşt idi. Hesab edirdim ki, 10 min rəqəmində dayanmaq lazımdır. Çünki partiyasan, iddialısan və hakimiyyətə talibsən. Bu rəqəmlərdə də sənin tərəfdarların olmalıdır. Ona görə də sonrakı gedişat da göstərdi ki, yanaşma da, bu qanunun qəbulu da doğru idi.
-Partiyanız bütün seçki dairələrini əhatə edə bilirmi? Bütün rayonlar üzrə şöbələriniz varmı?
-Bizim bütün rayon şöbələrimizdə bazamız var. Üstəlik də bizin keçən parlament seçkilərində 65 dairədən namizədimiz qeydə alınmışdı. Bütün dairələrdən namizəd vermişdik, amma 65-i qeydə alınmışdı. Yəni YAP-dan sonra ən çox namizəd verən biz idik. Yenə seçki olacaqsa, əgər proporsional olarsa, siyahı üzrə, majoritar olacaqsa, yenə də bütün dairələri əhatə etmək imkanımız var. Elə dairələr ola bilər ki, bizim hörmət etdiyimiz, güvəndiyimiz namizəd olar, o dairədən namizəd vermərik. Amma ümumilikdə bütün dairələri əhatə etmək fikrindəyik.
Geri qayıt