“Ölkəyə diplomat yox, mühəndis lazımdır”
8-11-2023, 09:12
Deputat Asim Mollazadə Milli Məclisdəki komitə iclasında maraqlı bir mövzuya toxunub. O deyib ki, Azərbaycan ali məktəblərində ən çox yer “beynəlxalq münasibətlər” və “beynəlxalq hüquq” ixtisasları üzrə ayrılır, amma ölkəyə bu qədər diplomat lazım deyil. Deputat qeyd edib ki, Azərbaycanda mühəndis kadrlara ehtiyac var: “Ali və peşə təhsili məsələlərinə yenidən baxılmalıdır”.
Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Kamran Əsədov “Yeni Müsavat”a dedi ki, Azərbaycanın ali təhsil müəssisələri əmək bazarının tələbinə cavab verən kadr hazırlığı həyata keçirə bilmirlər:
“Məsələn, aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olur ki, hazırda 51 ali təhsil müəssisəsində 187 min tələbə təhsil alır. 2023-cü ildə biz 50 mindən çox tələbəni ali təhsil müəssisələrinin bakalavr pilləsinə qəbul etmişik. Biz məzunların əmək bazarında iş tapma faizinə baxanda görürük ki, məzunların cəmi 42 faizi ixtisası üzrə işləyə bilir. Bunun əsas səbəblərindən biri ali təhsil müəssisələrinin böyük əksəriyyətinin əmək bazarının tələbinə və müasir standartlara cavab verən kadr hazırlamaması ilə bilavasitə bağlıdır. Amma əmək bazarında ehtiyac olan ixtisaslarımız var. Biz bunu iki istiqamətə bölürük. Həqiqətən də kadr ehtiyacının olduğu sahələr, kifayət qədər çatışmazlığın müşahidə edildiyi ixtisaslar, bir də keyfiyyətin artırılmasına ehtiyac olan sahələr. Məsələn, tibb ixtisasına bizdə ehtiyac var, amma biz tibb ixtisası üzrə çox az sayda qəbul həyata keçiririk. Bu il ümumilikdə bakalavr səviyyəsi üzrə 1100 nəfərə yaxın tibb ixtisasında qəbul həyata keçirilib. Amma Azərbaycanda hər min nəfərə düşən tibb mütəxəssisinin sayı 35 nəfərdir. Bu, kifayət qədər aşağıdır. Bizim tibbi mütəxəssislərə kifayət qədər ehtiyacımız var. Amma müəllimlik üzrə bizdə kifayət qədər kadr var. Amma bizə daha yaxşıları lazımdır. Həmçinin beynəlxalq münasibətlər üzrə, bu ixtisas üzrə bitirənlər təkcə diplomat olmurlar. Məsələn, bu il ali təhsil müəssisələrinin bakalavr pilləsi üzrə baxırıq ki, ümumilikdə yaxşı kadrların hazırlandığı yerlər də var. Amma məzunları əmək bazarında iş tapmayan universitetlər də var. Bakı Dövlət Universitetinin məzunları beynəlxalq münasibətlər üzrə daha uğurludur. Bu ixtisas üzrə təkcə 2023-cü ildə Azərbaycan bölməsi üzrə tədris ingilis dilində 30 qəbul həyata keçirilib. Azərbaycan bölməsi üzrə beynəlxalq münasibətlər ixtisasına 100 qəbul həyata keçirilib. Bu məzunlar daha uğurludur. Amma mən deputatın dediyinə bir məsələni qeyd edim ki, Azərbaycanda beynəlxalq hüquq üzrə kadr hazırlığı həyata keçirilmir. Artıq uzun müddətdir ki, Azərbaycanda yalnız hüquqşünaslıq ixtisası var. Təbii ki, həm dövlət, həm də özəl universitetlərin beynəlxalq münasibətlər ixtisasını bitirənlərin heç də hamısı diplomat olmur. Amma onlar bir çox qurumlarda beynəlxalq münasibətlər, əlaqələr şöbələrində işləyir, digər dövlət qulluğu vəzifələrində çalışırlar. Beynəlxalq münasibətlərin heç də istiqaməti konsulluq, səfirlik, XİN sistemi deyil. Hesab edirəm ki, deputat çox doğru deyir, bizim mühəndisə ehtiyacımız var. Amma bizim həm də yetəri qədər mühəndisimiz var”.
Ekspert əlavə edib ki, Bakı Mühəndislər Universitetində qısa müddətdə dəyişikliklər var:
“Heç də bütün mühəndislərə deyil, o mühəndislərə ehtiyac var ki, əmək bazarında həqiqətən ona iş tapa bilsinlər. Biz nə qədər mühəndis hazırlasaq belə, zavod və fabriklərin sayı yetərli deyil. Bu gün Azərbaycanda birinci ixtisas qrupu üzrə mühəndislik ixtisaslarında elektrik və elektronika ixtisasına daha çox ehtiyac var. Amma ekologiya mühəndisinə o qədər də ehtiyac yoxdur. Yaxud da materiallar mühəndisliyi ixtisası, buna da ehtiyac yoxdur. Meliorasiya mühəndisliyi ixtisasına da o qədər ehtiyac yoxdur. Kifayət qədər kadr var. Maşın mühəndisliyi ixtisası, kommunikasiya sistemləri mühəndisliyini bitirənlər əmək bazarında iş tapa bilmir. Amma energetika mühəndisliyinə ehtiyac var. Mədən, geologiya, mexanika mühəndisliyi ixtisaslarına əmək bazarında o qədər də ehtiyac yoxdur. Kadrlar lazımdır. Kimya mühəndisliyi ixtisasına bu gün ehtiyac var, amma iş tapmasında çətinlik çəkirik. Qida mühəndisinə ehtiyac var”.
Göründüyü kimi, ixtisaslarla bağlı deputatla ekspert arasında müəyyən mənada fikir ayrılığı yarandı. Bəs görəsən, gələcəkdə əmək bazarında hansı ixtisaslara daha çox ehtiyac olacaq?
Dünya praktikasında buna necə yanaşırlar?
Qeyd etmək yerinə düşər ki, hər il ölkəmizdə qəbul imtahanlarından sonra məzunlar üçün hansı peşəni seçmək ən çətin suallardan birinə çevrilir. Çox az insan uşaqlıqdan həkim və ya astronavt olmağı düşünür. Əksəriyyət son anda təhsil müəssisəsini seçir.
Xarici ekspertlərin fikrincə, tibb bacısı və ya mühasib üçün vakant yer qalmaya bilər. Çünki artıq xəstəxanalar robot köməkçilərdən istifadə edir və hesablama əməliyyatları və hesabatlar süni intellektə həvalə edilir. Belə məşhur iş axtarışı xidmətlərinə görə, əmək bazarı hazırda bu mütəxəssislərlə dolub. Bunlar hüquqşünaslar, psixoloqlar, iqtisadçılar və dizaynerlərdir. Rəqəmsal dilçi, bioetik, İT həkimi, oyun praktikası - gələcəyin bu cür peşələri bu gün fantastik bir şey kimi görünür. Eyni zamanda heç də bütün təhsil müəssisələri öz istiqamətlərini və təlim proqramlarını kökündən dəyişməyə hazır deyillər. Lakin bu gün dünyanın nəhəng dəyişikliklər və transformasiyalar astanasında olması heç bir şübhə doğurmur. Əmək bazarındakı vəziyyət, son tendensiyalar isə onu deməyə əsas verir ki, son 2 il bir çox sənaye sahələri üçün çətin olub. COVİD-19 pandemiyası ilə bağlı karantin məhdudiyyətlərinə görə bu sahələr təsir altına düşdü: turizm, hotel biznesi, hava səyahət sənayesi, fitness və əyləncə sənayesi. Eyni zamanda onlayn destinasiyalar fəal şəkildə inkişaf edib. “Rabota.ua” məşğulluq portalının araşdırmasına görə, COVİD məhdudiyyətləri ən az informasiya texnologiyaları sektorunu, maliyyə sektorunu və kənd təsərrüfatı sektorunu vurub. Böhran əczaçılıq, ticarət və ya sənayeyə isə demək olar ki, təsir etmədi.
Eyni zamanda hazırda rəqəmsallaşma geniş yayılıb. Proseslərin avtomatlaşdırılması müxtəlif sahələrə nüfuz edir. Süni intellekt istifadə olunan metod və yanaşmaları əsaslı şəkildə dəyişdirərək müəssisə və qurumların işinə fəal şəkildə daxil edilir. Bu gün əksər ölkələrdə ən gəlirli peşələr bir növ İT ilə bağlıdır. Ümumdünya İqtisadi Forumunun ekspertləri əmindirlər ki, avtomatlaşdırma 85 milyon iş yerini “yeyə bilər”. Yəni əminliklə deyə bilərik ki, yaxın gələcəkdə hər beşinci ixtisas yox olacaq və onların yerində yeni perspektivli peşələr yaranacaq. İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Kristofer Pissarides də oxşar fikirdədir. O deyir ki, çox yaxında robot texnologiyaları insan əməyini əvəz edəcək. Artıq bu gün bioprinterlər transplantasiya üçün canlı toxumaları çap edir, internet bankçılıq gündəlik bir həyata çevrilib və pilotsuz uçuş aparatları fəal şəkildə tətbiq olunur. Bununla belə, robotlar işləyərkən insanların kənarda dincələ biləcəyini düşünməməliyik. İncəsənət və yaradıcılıqda, tədqiqat layihələrində, biznes taktikasında insanı əvəz etmək mümkün olmayacaq.
Gələcəkdə hansı peşələrə tələbat olacağını öyrənən proqnozlara və müxtəlif reytinqlərə baxsaq, maraqlı tendensiyaları görə bilərik. Misal üçün, peşələr üzrə “top 10"luğa düşən ilk peşə İT mühəndisidir ki, kompüter texnologiyası dünyası sıçrayışlarla inkişaf edir. Proqram təminatı və proqramların hazırlanması üzrə mütəxəssislərə tələbat artır. Bu gün və yaxın gələcəkdə bu, dünyada ən gəlirli işdir. Analitiklər proqnozlaşdırırlar ki, tezliklə kompüterlər proqram kodları yazacaq, İT mütəxəssisləri isə yalnız proqramları tənzimləyəcəklər. Kompüterləşmə bütün sahələrə fəal şəkildə nüfuz edir, buna görə də hər bir şirkət tezliklə öz proqramçı heyətinə sahib olacaq. Daha sonra informasiya təhlükəsizliyi mütəxəssisi, banklar, mağazalar, investisiya layihələri və dövlət qurumları "metaverse"yə keçir. Bütün bunlar mühüm məlumatların sızması riskini artırır. Müştərilərin şəxsi məlumatlarını, eləcə də digər məlumat dəstlərini qorumaq üçün şirkətlər kibertəhlükəsizlik üzrə mütəxəssisləri işə götürür. Belə mütəxəssislər potensial riskləri izləyir, haker hücumlarını dəf edir və fövqəladə hallar planları hazırlayır. Mübaliğəsiz demək olar ki, bu, dünyada ən yüksək maaşlı işdir. Rəqəmsal marketoloq - bu ixtisas nüfuzlu peşələr siyahısına daxildir. Rəqəmsal marketoloq nisbətən yeni bir peşədir, lakin fəal inkişaf edir. Bu gün e-ticarətin inkişafı ilə rəqəmsal marketoloqlar hər yerdə tələb olunur. Logistika sektoru - əvvəllər tələbat olub. Rəqəmsallaşma dövründə çatdırılma xidmətləri yeni inkişaf mərhələsini yaşayır. Onlayn alış-verişin inkişafı satış meneceri, nəqliyyat marşrutu tərtibatçısı, sürücü və kuryer kimi mütəxəssislər üçün perspektivlər açır.
Alternativ enerji mütəxəssisləri - bu gün heç kim neft məhsullarından imtina etməyin zəruriliyi ilə mübahisə etməyə cəsarət etmir. Ekoloji cəhətdən təmiz enerji ehtiyatlarının inkişafı fəal inkişaf edən perspektivli sahədir. Belə mütəxəssislər bir çox təhsil müəssisələrində hazırlanır. Xüsusilə Amerika universitetlərinin texnologiya şöbələrində.
Həkimlik - tibb bütün dövrlərdə aktual olub. Bu gün müxtəlif sahələr üzrə həkimlərin, diaqnostiklərin, əczaçıların kəskin çatışmazlığı var. Rəqəmsallaşma tibbə də nüfuz edir, ona görə də müasir həkim yüksək texnoloji avadanlıqlarla işləmək bacarığına malik olmalıdır.
Fermerlər və aqronomlar - informasiya texnologiyalarının zəfərli yürüşünə baxmayaraq, kənd təsərrüfatı sahəsində proseslərə insanlar rəhbərlik edəcək. Gələcəkdə aqronom-genetiklər, biohackerlər, aqro-kibernetikalar dəyərləndiriləcək. Memarlıq - son vaxtlara qədər belə ixtisaslara tələbat az idi, lakin bu gün vəziyyət dəyişib. Mütəxəssislər deyirlər ki, yaxın gələcəkdə bu, elit ixtisaslardan biri olacaq. Göydələnlərin, ticarət mərkəzlərinin və infrastruktur obyektlərinin dizaynerlərinə tikinti sənayesində ən çox tələbat olacaq.
SMM mütəxəssisi - SMM istiqaməti yenidir. Sferaların rəqəmsal məkana keçməsi ilə bir çox şirkətlər öz məhsul və xidmətlərini internetdə tanıtmaq üçün mütəxəssisləri işə götürməyə başladılar.
İnsan resursları üzrə menecer - biznesin aparılmasına yeni yanaşmalar HR menecerləri kimi mütəxəssislərə ehtiyac yaradıb. HR menecerinin vəzifələri kadr seçimi, şəxsi inkişaf proqramlarının tərtib edilməsi, işçilərin həvəsləndirilməsi və sairədir.
“Yeni Müsavat”
Geri qayıt