“Elçibəyə dedim ki, yeganə çıxış yolun Heydər Əliyevi Bakıya çağırmaqdır...”
30-12-2014, 10:27
“91-lər” Yeni Azərbaycan Partiyasının Qızıl Fondudur… Onlar çox cəsarətli, qorxmaz, cəsur, vətənpərvər insanlardır, onlar hər cür yüksək qiymətə layiqdir, bütün qapılar onların üzünə açıq olmalıdır…” (Heydər Əliyev).
Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni İl bayramları ərəfəsində son üç onillikdə Azərbaycan dövlətçiliyinin formalaşmasında və güclənməsində danılmaz xidmətləri olmuş məşhur “91”lərdən biri, ömrünün qürub çağını yaşayan BDU-nun professoru, görkəmli islamşünas alim Əsədulla Qurbanovu ziyarət etməyə qərar verdik. Siyasi marafonda 1950-ci illərdən start götürən qocaman alim ahıl yaşına rəğmən “Final”da özünü çox gümrah apardı...
- Əsədulla müəllim, ilk dəfə gizli və ya açıq siyasi fəaliyyətlə nə vaxtdan məşğul olmağa başlamısız?
- Açıq siyasi fəaliyyətə, demək olar ki, hələ 1953-54-cü illərdə - Balakənin doğma Katex kəndində orta məktəbin IX sinfində oxuyarkən başlamışam. 1953-cü il martın 5-də SSRİ lideri İ.Stalinin vəfatı münasibətilə məktəbimizin komsomolçuları adından etdiyim çıxış rayon mərkəzindən gəlmiş nümayəndələr tərəfindən də bəyənilmişdi. X sinifdə isə məktəbdə şagirdlər arasında ideya tərbiyə işləri də mənə tapşırılmışdı. 1957-ci ildə indiki BDU-nun filologiya fakültəsinin tələbəsi kimi ictimai-siyasi fəaliyyətimi davam etdirdim. Universitetin “Lenin tərbiyəsi uğrunda” çoxtirajlı qəzetinin müxbiri işləyirdim. Universitetdə Mir Cəlal Paşayev, Həmid Araslı, Abbas Zamanlı, Əli Sultanlı və s. kimi tanınmış professor və müəllimlərdən dərs almışam...
“Tələbə ikən Heydər Əliyevdən müsahibə götürmüşəm...”
- Yəqin müxbir kimi müəllimlərinizdən müsahibə də alırdınız?
- Bəli, müəllimlərimizdən də, tələbələrdən də qəzetimiz üçün maraqlı müsahibələr götürürdüm. Yadıma çox maraqlı bir epizodu saldınız. 1957-ci il idi. Bir dəfə redaktor tapşırıq verdi ki, tarix fakültəsinin müdavimlərindən birindən müsahibə götür. Dekanlığa müraciət etdim. Məsləhət gördülər ki, 106-cı auditoriyada Aslan Aslanov tarix fakütəsinin tələbələrinə estetikadan dərs deyir, tənəffüsdə ona yaxınlaş. Zəng vurulan kimi Aslan müəllimə yaxınlaşıb məqsədimi çatdırdım. O, dərhal yaxınlıqda dayanan ucaboy, yaraşıqlı, səliqə-sahmanlı bir cavanı göstərib dedi: -Budur, əlaçı tələbələrimizdən biri - Əliyev! O, sənin bütün suallarına cavab verər.
Həmin tələbəyə yaxınlaşıb tanış oldum... Bax, bu müsahibə mənim Heydər Əliyevlə ilk tanışlığıma vəsilə oldu. Yadımdadır ki, o vaxt hələ gələcəkdə kim olmayacağını bilmədiyim əlaçı tələbə ilə sual-cavabımız təxminən belə oldu:
“- Siz fəlsəfi fənlərdən hansını daha çox sevirsiz?
Heydər Əliyev:
- Estetikanı.
- Nə üçün məhz estetikanı?
- Çünki Aslan müəllim gözəlliyin fəlsəfi mahiyyəti haqqında bizə çox maraqlı mühazirələr oxuyur...”.
Müsahibə universitet qəzetində çap olundu. Çox xoşbəxtəm ki, hələ tələbə ikən Heydər Əliyevdən bəlkə də ilk müsahibəni mən götürmüşəm...
- Tanınmış tələbəlik yoldaşlarınızdan kimlər yaddaşınızda daha qabarıq izlər qoyub?
- Tələbə yoldaşlarım arasında ictimai-siyasi fəaliyyətləri ilə tanınmış mərhumlar Əbülfəz Əliyev (Elçibəy) və Sabir Azəri barədə xüsusi danışmaq istərdim.
Sonradan jurnalist və yazıçı kimi məşhurlaşmış Sabir Azəri – Xruşovun hakimiyyətə gəlişindən sonra Stalinin şəxsiyyətə pərəstişi ilə mübarizə mövqeyini bəyənməyərək Stalini müdafiə edən insanlardan idi. Buna görə onu 50-ci illərin ikinci yarısında həbs etmişdilər. Əbülfəz Əliyev isə bütövlükdə sosializm sisteminin əleyhinə olduğundan 70-ci illərdə də onu da bir müddət həbsxanada yatırtdılar. Həbsdən çıxandan sonra sağlamlığını bərpa etməkdə və işə düzəltməkdə ona əlimdən gələn köməyi göstərmişəm. Mən isə sovet-sosialist sisteminə qarşı yox, cəmiyyətdə sosial ədalətin pozulmasına səbəb olan bir para rüşvətxor və bürokrat dövlət məmurlarına qarşı idim. Qeyd edim ki, bu gün də həmin mövqedəyəm...
Əsədulla Qurbanov 1957-1982-ci illərdə Oqtay Eldəgəz, Xudu Məmmədli, Yusif Məmmədəliyev kimi görkəmli Azərbaycan ziyalılarının rəhbərlik etdiyi, müstəqillik ideyalarının yenidən oyanması üçün çalışan Milli Azadlıq Qərargahı adlı gizli təşkilatda da tələbə ikən bir müddət fəaliyyət göstərib. Lakin onun siyasi bioqrafiyasında ən parlaq məqam 1991-1993-cü illərdə Naxçıvanda yaşayan Heydər Əliyevin yenidən Azərbaycan rəhbərliyinə qayıtması üçün məşhur 91-lər sırasında göstərdiyi xidmətlərlə bağlıdır.
Ə.Qurbanov:
- Mən hələ Heydər Əliyevin Azərbaycan KPMK-nın I katibi olduğu, eləcə də sovet rəhbərliyində işlədiyi illərdə onun sosial ədalətsizliyə qarşı mübarizəsini dəstəkləmişəm... 1982-ci ildə Rusiyanın Rostov Dövlət Universitetində 5 aylıq ixtisasartırma kursu keçirdim. İlk günlərdən diqqət etdim ki, universitetin zalında Siyasi Büro üzvlərinin portretləri arasında H.Əliyein portreti sonuncu sıradadır. Ancaq fürsət tapıb bu barədə etirazımı universitet rəhbərliyinə çatdıra bilmirdim. Həmin ilin noyabrında SSRİ rəhbəri L.İ.Brejnev vəfat etmişdi. Onun anım mərasimində rektor Yuri Jdanova yaxınlaşıb etirazımı çatdıra bildim. O, cavab verdi ki, axı Əliyev yenicə büro üzvlüyünə qəbul edilib. İzah etdim ki, bunun məsələyə dəxli yoxdur, büro üzvlərinin adları əlifba sırasıyla düzülür və buna görə də H.Əliyevin adı ikinci olmalıdır. Rektor razılaşıb səhvini etiraf etdi və Heydər Əliyevin portretini ikinci yerdə asdırdı.
Qorbaçov H.Əliyevi SSRİ rəhbərliyindən kənarlaşdırdıqdan və o, Naxçıvana gəldikdən sonra biz bir qrup ziyalı yeni bir təşkilat yaradıb, onu həmin qurumun başına gətirmək, sonra da ölkə rəhbərliyinə qayıdışını təşkil etmək fikrinə düşdük. Bu minvalla Yeni Azərbaycan Partiyasının əsası qoyuldu. O zaman Naxçıvan Ali Məclisinin sədri olan Heydər Əliyev o dövrkü şəraiti və yaşını nəzərə alaraq YAP rəhbəri olmaq istəmirdi. Ancaq mərhum akademik Ziya Bünyadov, Fərəməz Maqsudov, Sirus Təbrizli, X.Ulutürk və s. başda olmaqla 91 nəfərin imzaladığı müraciətlə onu Azərbaycan xalqının xilası naminə bu işə dəvət etdik. Bu dəfə H.Əliyev müraciətimizə müsbət cavab verdi. Başda “91-lər” olmaqla 550 ziyalı və fəal Naxçıvana yollandıq. Beləliklə, 1992-ci il noyabrın 21-də YAP-ın ilk təsis konfransını keçirdik. Orada H.Əliyev özü məni YAP Siyasi Şurasına üzv seçdi...
Heydər Əliyev onun partiya lideri, Elçibəy isə tələbəlik yoldaşı idi...
- 1993-cü ilin gərgin iyun günlərində o vaxtkı prezident Elçibəylə tələbə yoldaşı idiniz. Digər tərəfdən isə Heydər Əliyevin lideri olduğu YAP-ın Siyasi Şura üzvü, həmin partiyanın yaradıcılarından və ən fəal üzvlərindən idiniz. Maraqlıdır, bu halda necə davrandınız?
- Həmişə olduğu kimi, o, təlatümlü günlərdə də mənim üçün öncə Azərbaycan xalqının, dövlətçiliyinin mənafeyi idi. Rəhbərliyində olduğum YAP da məhz vətənimizin, dövlətçiliyimizin xilası üçün köklənmişdi... 1993-cü il iyunun 5-də rəhmətlik Rəfael Allahverdiyevlə birgə YAP-ın “Nərimanov” metro stansiyası yaxınlığındakı mərkəzi qərargahında əyləşib, Naxçıvanda olan partiya lideri Heydər Əliyevdən göstərişlər gözləyirdik. Artıq Gəncədə Surət Hüseynovun rəhbərlik etdiyi olaylar başlamışdı. Ulu öndər zəng etdi və Rəfael Allahverdiyevə dedi ki, Gəncədəki hadisələr Azərbaycanın sonuna çıxa bilər, onun qarşısını mütləq almaq lazımdır. O, məsləhət gördü ki, “91-lər”in nümayəndələri başda olmaqla, bir qrup ziyalı o vaxtkı prezident Ə.Elçibəyin yanına gedib onu başa salsın ki, qiyamın qarşısını təcili almaq lazımdır. Sonra Heydər müəllim R.Allahverdiyevə daha bir tapşırıq verdi: “Rəfael, professor Əsədulla Qurbanovu tap və onunla birgə Azərbaycanın tanınmış ağsaqqallarından biri olan İmam Mustafayevin yanına gedib ondan xahiş edin ki, Elçibəylə görüşüb, ona Gəncəyə yollanıb orada danışıqlar aparmaq üçün komissiya yaratmağı məsləhət görsün...”. Rəfael müəllim H.Əliyevə yanında olduğumu söylədikdən sonra partiya lideri mənimlə də danışıb İ.Mustafayevlə görüşməyin vacibliyini bir daha vurğuladı...
“Elçibəyə dedim ki, yeganə çıxış yolun Heydər Əliyevi Bakıya çağırmaqdır...”
Bundan sonra Ə.Qurbanov həmin vaxt ağır vəziyyətdə xəstə yatan İmam Mustafayevin yanına yollanır və onu özündə güc tapıb Azərbaycanın xilası naminə Gəncəyə yollanması üçün dilə tutur. Və buna nail olur. Prezident Elçibəyin yanında İmam Mustafayev sədr, Əsədulla Qurbanov müavin olmaqla, bir qrup tanınmış ziyalıdan ibarət dövlət komissiyası yaradılır və onun üzvləri Gəncəyə yollanır...
Ə.Qurbanov:
- Gəncədən qayıdıb parlamentdə vəziyyəti Elçibəyə məruzə etdikdən sonra o, qalan komissiya üzvlərini yola salıb məndən qalmağımı xahiş etdi. Qaldım. O dedi ki, biz səninlə tələbə yoldaşı olmuşuq. Həbsdən çıxanda xəstə idim, iki ay məni kəndinizdə saxlamısan. Sonra da Əlyazmalar İnstitutunda işə düzəltmisən. Sənə inanıram. Ona görə də hamını yola salıb səni saxlatdım. Bu Surət ipə-sapa yatmır. Mənə bir yol göstər. Nə edim? Heydər Əliyev 1993-cü ilin aprelində qardaşı Həsən Əliyevin yasına gələndə onunla xeyli söhbət etdik. O, mənə çoxlu faydalı məsləhətlər verdi. Amma yanımdakı bəzi “mehralı”lar (işə-gücə yaramayan adamlar) imkan vermir işləməyə. Sonra H.Əliyev Moskvaya gedib-qayıtdı, yenə görüşdük, yenə xeyli məsləhətlər verdi. Ancaq yenə də yanımdakılar... İndi də H.Əliyevlə məsləhətləşmək istəyirəm, zəng edirəm, telefonu götürmür...
Əbülfəz bəyə dedim ki, indi sənin yeganə çıxış yolun Heydər Əliyevi Bakıya dəvət etməkdir. Təklif etdim ki, bir də zəng elə, yəqin cavab verər. Doğrudan da bu dəfə xoşbəxtlikdən Heydər müəllimin köməkçisi telefonu götürdü və onu Elçibəylə calaşdırdı. Elçibəy soruşdu ki, nə deyim. Dedim vəziyyəti ətraflı izah et və “91-lər” başda olmaqla Azərbaycan xalqı adından onu Bakıya dəvət et. Bu qayda ilə Elçibəy H.Əliyevlə danışdı və o, ertəsi gün Bakıya gəlməyə razılaşdı. Orada olduğumu biləndən sonra mənimlə də danışdı və soruşdu ki, Əsədulla müəllim, Elçbəyə inanmaq olarmı. Cavab verdim ki, bəli, Heydər müəllim, artıq o, bütün səhvlərini başa düşüb. Bu minvalla iyunun 9-da H.Əliyev Bakıya gəldi, 13-də özü Gəncəyə getdi və 15-də Ali Sovetin sədri seçildi... Bax, Qurtuluş Gününün yetişməsi, yəni Heydər Əliyevin Bakıya gələrək Azərbaycanı fəlakətdən, müstəqilliyini itirməkdən xilas etməsi üçün biz belə işlər görmüşük...
Xatırladaq ki, professor Əsədulla Qurbanovun təşəbbüsü ilə 1999-cu ildə prezident Heydər Əliyevin göstərişi əsasında BDU-nun ilahiyyat fakültəsinin nəzdində İslamşünaslığın Tədrisi və Tədqiqi Elmi Mərkəzi yaradılmışdır. Hazırda professor həmin qurumun rəhbəridir. O, eyni zamanda “İdeal Sülhün Təbliği Fondu”nun vitse-prezidentidir. 3-4 aprel 2007-ci ildə “Heydər Əliyev və Azərbaycanda din siyasəti: gerçəkliklər və perspektivlər“ adlı simpoziumda, 2008-ci il 8 iyun “Dinlər arası dialoq” beynəlxalq konfrans və s. beynəlxalq tədbirlərdə iştirak edib. İranda keçirilmiş belə tədbirlərdən birində BMT-nin Beynəlxalq Sülh Səfiri seçilmişdir. İslamşünas alim 78 yaşında da yorulmadan çalışır. “Heydər Əliyevin Şərq siyasətində islam amili”, “Heydər Əliyev və islam”, “Terrorçuluğa qarşı mübarizədə Azərbaycanın mövqeyi birmənalıdır” və s. əsər və məqalələrin müəllifidir.
...Əsədulla müəllimin II Cahan müharibəsi dövrünə düşən uşaqlığı çox ağır keçib. İki aylığında atasını, sonra isə anasını itirib. Həyatındakı bütün nailiyyətləri, yüksək adları öz gərgin zəhməti hesabına əldə edib...
- Əsədulla müəllim, tanınmış elm xadimisiniz. Bəs siyasətə qoşulduğunuza görə peşman deyilsiz ki?
- Qətiyyən yox. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, dövlətin güclü olması, vətənin çiçəklənməsi naminə ilk növbədə ziyalılar çalışmalıdır. Və mən bunu özümə borc bilərək yaşadığım çətinlik və məhrumiyyətlərə baxmayaraq, Azərbaycanın müstəqilliyi, azadlığı, dövlətçiliyimizin güclənməsi üçün əlimdən gələni etmişəm və ömrümün sonunadək də bu əqidədə, bu yoldayam...
Geri qayıt