Qanuna tabe olub, qanunsuzluqla üzləşən vətəndaş problemi necə həll edə bilər?
Dünən, 00:14
Azərbaycanda sığorta şirkətləri ilə bağlı şikayətlər azalmaq bilmir. Əslində, insanların problemlərini çözməli, onlara dəyən ziyanı kompensasiya etməli olan bu şirkətlər reallıqda insanların başağrısına çevrilir. Vətəndaşlar qanunun tələbinə uyğun olaraq mülklərini sığortalayır, amma qanunun tələbinə uyğun olaraq onlara xidmət etməli olan şirkətlər qanunsuzluq edirlər. Şikayətlərin əksəriyyəti “Sürücülərin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası” adlanan icbari avtosığorta ilə bağlıdır. Təəssüf ki, bəzi sığorta şirkətləri verilən vədlərdən boyun qaçırmağa çalışır, vətəndaşlar isə ziyana düşür.
Sığorta şirkətlərinin özbaşnalığından yalnız sadə insanlar deyil, tanınmış şəxslər də narazılıq edirlər. Tanınmış hüquqşünas Şamil Paşayev də narazılardan biridir. O, bir müddət öncə üzləşdiyi problemi sosial şəbəkə vasitəsilə ictimailəşdirib:
“Maşınımı zəncirvari qəzada vurublar. 27 noyabrdan mən bu pul ödəməyən sığorta şirkətinin (Mega Sığorta) dalınca düşmüşəm. Sözsüz ki, məhkəməyə verib nəticə əldə edəcəm, amma həqiqətən belə işləmək ayıbdır. Ölkədə sığorta bazarı ona görə işləmir ki, bunlar sadəcə pul verməmək üçün hər şey edir. Mənə maşının düzəlməyi lazımdır, adamlar nə qiymətləndiriblə r- demirlər. Maşını verirəm, düzəltmirlər. Bu nə işləmə metodudur?!”
Maraqlıdır, hüquqşünasa qarşı bu cür davranan şirkətlər sadə insanların başına nə oyun açır?.. Şamil Paşayev hüququnu bilən, problemini ictimailəşdirən azsaylı şəxslərdəndir. İnsanların bir qisminin nə etməli olduğunu bilməməsi, sığorta şirkətləri ilə çəkişmələrin ictimailəşdirilməməsini nəzərə alsaq, vəziyyətin nə yerdə olduğunu daha yaxşı anlayarıq.
Sığorta şirkətlərinə, Mərkəzi Banka bunun kimi yüzlərlə şikayət ünvanlanır. Məhkəmə prosesləri də, öz yerində. Amma xeyri yoxdur. Şikayətlərin ardı-arası kəsilmir.
Qeyd edək ki, "İcbari Sığortalar haqqında yeni Qanun" 2011-ci ildə Milli Məclis tərəfindən təsdiq olunaraq, qüvvəyə minib. Bundan əlavə, sığorta işinə nəzarət mexanizmi Mərkəzi Banka həvalə edilib. Və...
Problemlə bağlı Mərkəzi Banka müraciət etsək də, suallarımız cavabsız qaldı…
Mövzu ilə bağlı Pressklub.az-a danışan sığorta məsələləri üzrə ekspert Şahin İsmayılov deyib ki, sığorta şirkətləri və vətəndaşlar arasındakı problemlər artan xətlə davam edir.
Ekspertin sözlərinə görə, sığorta bazarının ən çox satılan məhsulu, avtomobillərin icbari sığortası adlandırılan "Sürücülərin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası" məhsuludur. Məsuliyyət sığortasının olmamasına görə 50 manat cərimə nəzərdə tutulub. Buna görə də ölkədə mövcud avtomobil parkı demək olar ki, 100% sığorta ilə əhatə olunub: “Belə bir göstəricinin qarşılığında, sığorta şirkətlərinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür və şirkətlər üzərilərinə götürdükləri öhdəlikləri tam yerinə yetirməyə borcludurlar. Bunu qanun tələb edir. Bu səbəbdən sürücülərin hüquqlarının qanunla qorunması belə fikirləşməyə əsas verir ki, bu sahədə heç bir problem yoxdur və bütün vətəndaşlarımız sığorta sektorundan razıdırlar. Amma təəssüf ki, belə deyil...”
Müsahibimiz deyib ki, hər hansı sığorta şirkətinin ödənişi verməmək kimi bir şansı yoxdur: “Şikayətlər əsasən dəymiş ziyanın hesablanması və ödəniş məbləğinin sürücünü qane etməməsinə görə yaranır. Sürücülər çox vaxt iddia edirlər ki, onlara dəymiş ziyan çox az hesablanıb. Sığorta şirkətləri isə bildirirlər ki, qiymət düzgün hesablanıb və sürücü haqsızlıq edir. Bu kimi hallarda bəzən sığorta şirkətləri haqlı olur. Çünki vətəndaşlar arasında elələri olur ki, sığorta şirkətlərindən daha çox pul almağa köklənirlər və haqsız şikayətlər edirlər. Ancaq o demək deyil ki, sığorta şirkətləri hər zaman haqlıdır. Əksər hallarda sığorta şirkətlərinin də haqsızlıq etdikləri aşkarlanır. Qiymət həqiqətən aşağı hesablanır, vətəndaşlar incidilir və insanların sığortaya olan etimadı sıfırlanır”.
Ekspert problemin əsaslarını belə şərh edib: “Son yeddi-səkkiz ildə, avtomobillərin icbari sığortası üzrə hadisələrin çoxalması, təmir xərclərinin artması və sığorta haqlarının aşağı məbləğdə olması sığorta şirkətlərini çıxılmaz vəziyyətə salıb. Yığılan vəsaitin təxminən 90%-ə qədərinin ödəniş olaraq geri qaytarılması, bu məhsulu sığorta şirkətləri üçün maraqsız edir. Nəticədə, bir çox kiçik mühərrikli avtomobil marka-modelləri şirkətlər tərəfindən qara siyahıya salınır və onların icbari sığortalanması üçün süni əngəllər yaradılır. Bu da yenə də haqlı narazılıqlara gətirib çıxarır. Bununla da sürücülərin Mərkəzi Banka, məhkəmələrə şikayətləri artır. Digər tərəfdən sürücülərin hüquqlarını bilməməsi, haqlarını tələb edə bilməməsi də öz sözünü deyir. Nəticədə sığorta şirkətləri belə vəziyyətlərdən məharətlə yararlanırlar”.
Müsahibimiz sürücülərə tövsiyə edir ki, sığorta şirkətlərinə öz sığorta agentləri vasitəsi ilə müraciət etsinlər. Əksər hallarda sürücülər, onlara zəng edərək 5-10 manat aşağı qiymət təklif edən, tanımadıqları insanların xidmətlərindən istifadə edirlər. Nəticədə isə hadisə zamanı onları müdafiə edəcək şəxsin onların yanında olmaması sığorta şirkətlərinin manipulyasiyasına şərait yaradır.
Həmsöhbətimiz problemin həllinə də toxunub: “Qanun 2011-ci ildə qəbul olunub və keçən müddətdə cüzi dəyişikliklər və əlavələr edilib. Bu qanun artıq günün tələblərinə cavab vermir. Yeni qanun hazırlanmalı və tezliklə təsdiq olunmalıdır. Əks halda insanların sığorta sektoruna etimadını bərpa edə bilməyəcəyik. Yeni qanun icbari sığorta haqqının hesablanmasına əsasən yeni qaydalar təklif etməlidir. Və sığorta haqları artırılmalıdır. Hazırda sığorta haqları çox aşağıdır”.
Bəs, məsələ hüquqi müstəvidə necə tənzimlənir? Zərərçəkənlər haqlarını tələb etmək üçün nə etməlidir?
“Sığorta edilən şirkətlərlə sığorta olunanlar arasındakı hüquqi münasibətləri Azərbaycan Respublikasının qanunu, mülkü məcəllənin müddəaları, o cümlədən, tərəflər arasında bağlanmış sığorta müqaviləsinin müddəaları tənzimləyir”.
Bu sözləri Pressklub.az-a danışan hüquqşünas Ramil Süleymanov deyib.
Müsahibimizin sözlərinə görə, hər hansı qəza, problem baş verdikdə sığorta olunan dərhal bununla bağlı sığorta edən şirkətə məlumat verməlidir: “Bundan sonra sığorta şirkəti öz inspektoru ilə həmin əraziyə yaxınlaşır və hadisə ilə bağlı ilkin məlumat əldə edir. Zərurət olarsa, qarşı tərəfdən də məlumat ala bilər. Əsas araşdırma hüquq-mühafizə orqanlarında getdiyi üçün polis tərəfindən sistemə yüklənən 4 nömrəli forma ilə sığortanı edən şirkətdən zərərin hesablanaraq ödənilməsi tələb edilir”.
Hüquqşünas hesab edir ki, sığorta məsələsində hər kəs öz mənfəəti üçün çalışır. Amma vətəndaşların əmlaklarını sığorta etdirmələrinin əsas səbəbi qanunun tələbi olmasıdır. Çünki qanun icbari qaydada tələb etməzsə, vətəndaşlar könüllü şəkildə əmlaklarını sığorta etdirməyəcək. Yəni, qanun tələb etdiyi üçün sığorta etdirirlər, sonra da sığorta şirkətlərinin yaratdığı problemlər- ödəməni gecikdirməsi, təmirlə bağlı gecikmə, vətəndaşı zərərə uğradacaq davranışlar və s. ilə vətəndaş sığorta şirkətindən narazı qalır və sığorta şirkətinə olan inamı sarsılır: “Beləliklə də ölkədə ciddi sığorta fəaliyyətsizliyi yaranır. Ona görə də qanunvericiliyin tələbi budur ki, sığorta hadisəsi baş verdikdə dərhal bu barədə məlumat verilməli və sığorta şirkəti müvafiq araşdırma və dəyərləndirmə işini apardıqdan sonra öhdəliyini icra etməlidir. Qanunvericilikdə istehsal tarixi 5 ildən aşağı olan avtomobillərin ehtiyat hissələrinin dəyişdirilməsi, 5 ildən yuxarı olan avtomobillərdə isə bu detalın təmir olunaraq düzəldilməsi nəzərdə tutulub”.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, bəzən sığorta şirkətləri tərəfindən bazar qiymətləri həqiqəti əks etdirməyən ödənişlər yazılır: “Məsələn, bazar dəyəri 10 manat olan bir detal 7 manat, əməyin xərci isə 100 manatdırsa, bu 40 manat kimi göstərilir. Vətəndaş da bununla razılaşmır, əlavə sübutlar toplayır, avtoservisdən rəsmi şəkildə arayış alır, ödəməsini təsdiq edən çeki təqdim edir və uzun-uzadı məhkəmə proseslərinə getməyə məcbur qalır. Bu səbəbdən də vətəndaşlarla sığorta şirkətləri arasında çəkişmələr olur. Vətəndaşlar sığorta şirkətlərinin bu cür qanunsuz davranışları ilə qarşılaşsa, məhkəməyə müraciət edərək müqavilə üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməsini, qanunun tələblərinin yerinə yetirilməsini, həmçinin onlara dəymiş zərərin vaxtında ödənilməsini, eləcə də gecikən ödəməyə görə də əlavə ödənişin verilməsini tələb edə bilərlər”.
Geri qayıt