İran hakimiyyəti “Hüseyniyyun”dan niyə imtina etdi?
2-05-2023, 08:34
Azərbaycana qarşı fəaliyyəti ilə tanınan “Hüseyniyyun” terror qruplaşmasının üzvlərinin Qumda həbs edilməsi barədə məlumatlar yayılıb.
Təşkilatın təsmsilçiləri Tohid İbrahimbəyli və Orxan Məmmədovun Azərbaycana ekstradisiyası ehtimalı barədə də fikirlər səsləndirilir. Bununla yanaşı, son günlər Azərbaycanla İran arasında gərginiyin nisbətən səngidiyi də müşahidə olunur.
“Şərq-Qərb” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Ərəstun Oruclu Cebhe.info-ya müsahibəsində İranın Azərbaycana qarşı təhdidlərinin səngiməsi, gərginliyin azalmasının səbəbləri və bunun gözlənilən nəticələri ilə bağlı sualları cavablandırıb. DİA.AZ həmin müsahibəni təqdim edir:
- Son həftələr İranın Azərbaycana qarşı müharibə və terror ritorikasının “dostluq və qardaşlıq” mesajları ilə əvəz edilməsi müşahidə olunur. İranın bu bəyanatlarının nə qədər səmimi olması sual doğurur. Azərbaycan-İran münasibətlərində gərginliyin azalmasının əsl səbəbi nə ilə bağlıdır?
-İranın Azərbaycanla münasibətlərində son iki ildə gərginliyin yaranmasının başlıca səbəbi 44 günlük müharibənin nəticələridir. Azərbaycanın İranla həmsərhəd rayonları işğaldan azad etdi və həmin əraziləri öz nəzarətinə qaytardı. Bu ərazilər isə sanksiyalar altında olan İran üçün müəyyən bir kommunikasiya rolunu oynayırdı. Beynəlxalq terminologiyada buna “boz yol” deyirlər. Münasibətlərin gərgin mərhələyə keçməsinin bünövrəsi də həmin dövrdə qoyuldu. Digər səbəb isə Türkiyənin faktiki olaraq Cənubi Qafqaza təsirinin bu və ya digər dərəcədə artması ilə bağlıdır. İran həmişə Cənubi Qafqazda Rusiya ilə qismən ortaq maraqlara sahib olub. Təbii ki, hər iki ölkə arasında ziddiyyətlər də olub. İranın Türkiyə ilə maraqları isə diametral ziddiyyət təşkil edib. Ona görə də İran Azərbaycana təzyiq göstərməyə, təhdidlər etməyə başladı. Hətta hərbi addımlar atdı, hərbi təlimlər, Azərbaycan səfirliyinə qarşı terror aktı təşkil edildi. Nəhayət, Azərbaycan tərəfindən cavab tədbirləri görüldü. Yüzlərlə şəxs həbs edildi. Strateji baxımdan, Azərbaycanla İran arasında əsas ziddiyyət Şimal-Cənub dəhlizi ilə bağlıdır.
Artıq Hindistan həmin dəhlizin çəkilməsinə başlayıb və 7200 kilometrlik məsəfədə kommunikasiyaların inşası işlərini həyata keçirir. İran bu prosesdə Hindistanla yanaşı, həm də Rusiya ilə tərəfdaşdır. Amma bu dəhliz Azərbaycan ərazisindən keçir. İranın Azərbaycana olan qısqanc, düşmən münasibəti bu məsələdən qaynaqlanır. Amma İranın Azərbaycana qarşı düşmənçiliyinin arxasında həm də Rusiya dayanır. Yəni bu, yalnız İranın təşəbbüsü deyil. Azərbaycana yönəlik təhdidlər əsasən İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu tərəfindən edilir. SEPAH da Rusiya ilə yaxın tərəfdaşdır. Amma İranın istiblişmenti kifayət qədər mürəkkəbdir. Orada Qərblə də, Türkiyə ilə də əməkdaşlıq tərəfdarları var. Yəni bu, bir daxili münaqişənin təzahürüdür. Görünür, son zamanlar İranda siyasi hakimiyyətin təsiri güclənib. Çox güman ki, SEPAH-ın xarici siyasi fəaliyyətlərinə tətbiq olunması Azərbaycanla münasibətlərin başqa bir məcraya yönəlməsinə səbəb olub. Yəni münasibətlər əvvəlki məcrasına qayıdır.
- İranın mövqeyindəki kardinal dəyişikliklər fonunda “Hüseyniyyun” terror qruplaşmasının üzvlərinin Qumda həbs edilməsi barədə yayılan xəbər əslində çoxları üçün gözlənilməz oldu. Sizcə, İranın bu addımı Azərbaycanın tələblərini yetirmək məqsədi daşıyır, yoxsa Tohid İbrahimbəyli və Orxan Məmmədovun saxlanılması hansısa şərtlərin irəli sürülməsi qarşıdılığında “siyasi bazarlığa” hesablanıb?
- Mən bunu daha çox daxili səbəblərlə izah edirəm. “Hüseyniyyun” təşkilatı daha çox SEPAH-ın və onun Qüds korpusunun 2020-ci ildə öldürülmüş komandanı, general Qasim Süleymaninin xeyir-duası ilə yaradılıb. Hətta bu terror qruplaşmasına İran vətəndaşlarının üzv olmaq hüququ yoxdur. Amma buna da icazə verilib. Qasim Süleymani SEPAH-ın xarici siyasətini faktiki olaraq həyata keçirən şəxs olub. “Qüds” korpusunun ayrıca iqtisadi və hərbi dayaqlarına, kəşfiyyat strukturuna malikdir. Onun da Azərbaycana qarşı “Hüseyniyyun”u yaratması və istifadə etməsi mümkündür. Ona görə də hesab edirəm ki, İranda siyasi hakimiyyət səfərbər olundu və Azərbaycanla münasibətlərə problem yaradan bu infrastrukturu sıradan çıxartmağa başladı.
- Artıq İran hakimiyyətinin “Hüseyniyyun” layihəsindən imtina etdiyini deyə bilərik?
- Mümkündür. Böyük ehtimalla belədir.
- Bəs Tohid İbrahimbəyli, Orxan Məmmədov və digər “hüseynçilər”in Azərbaycana ekstradisiyası mümkündür?
- Mümkün olmayan bir şey yoxdur. Bu, siyasi niyyətdən, münasibətlərin səviyyəsindən asılıdır. Amma İranın xarici siyasət baxış-bucağından nəzər saldıqda, onları Azərbaycana təhvil verməsi real deyil. Çünki İran onlarla ölkənin vətəndaşını öz ərazisində gizlədib və bu cür fəaliyyətə cəlb edib. Onların Azərbaycana təhvil verilməsi digərilərində də İrana qarşı etimadsızlıq və şübhələr yarada bilər. Ona görə də Tohid İbrahimbəyli və Orxan Məmmədovun Azərbaycana ekstradisiyası ehtimalı var, amma çox deyil.
- İbrahim Rəisinin Prezidentl seçilməsindən, xüsusilə də İranda ötən il etiraz aksiyalarının başlamasından sonra SEPAH-ın yüksək rütbəli zabitlərinin icra hakimiyyəti orqanlarında inzibati vəzifələrə təyin olunmasına başlanıldı. Hətta bu proses İranda hərbçilərin hökuməti ələ keçirməsi kimi şərh edildi. İndi siyasi qanadın güclənməsi ilə SEPAH-ın icra hakimiyyəti üzərində təsiri azalır?
- Bunu söyləmək hələ çətindir. Çünki SEPAH nəhəng infrastruktura malik bir qurumdur. Onun infrastrukunun siyasi, iqtisadi, hərbi, hüquqi elementləri var. Görünür, İranın daxilində ən azı iki qrup arasında böyük mübarizə gedir. Söhbət siyasi qanadla SEPAH-dan gedir. Bunun nəticəsinin nə olacağını demək çətindir. SEPAH-ın özünün də “Bəsic”, “Qüds” və digər qolları var. Bundan başqa İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu qaçaqmalçılığa nəzarət edir. Bu isə İran iqtisadiyyatının əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir. Ona görə də SEPAH-ı hakimiyyətdən kənarlaşdırmaq çətindir. Amma buna cəhdlər görünür. Həsən Ruhaninin siyasətə dönüşü, Əli Laricaninin yenidən fəallaşdırılması hakimiyyətin siyasi qanadını gücləndirmək məqsədi daşıyır.
- Azərbaycan-İran münasibətlərində müşahidə olunan yumşalma rəsmi Tehranın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyində dəyişikliyə ümid yaradırmı?
- Xeyr. İran prinsipial məsələlərdə öz mövqeyində qalacaq. Bu münasibətlərdə sadəcə, yumşalma baş verə bilər. Bundan başqa, Azərbaycan-İran münasibətlərində dostlaşma, tərəfdaşlıq olmayacaq. Çünki İran rejiminin ideologiyası Azərbaycan dövlətinin mövcudluğunu özü üçün təhdid kimi qəbul edir. Bu mövqe isə dəyişməyəcək.
Geri qayıt