Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyasına dair komissiyaların növbəti iclası ilə bağlı iki məlumat yayılıb.
Ermənistan tərəfdən komissiyaya rəhbərlik edən Baş nazirin müavini Mher Qriqoryan mətbuata açıqlamasında Azərbaycan tərəfi ilə müzakirələrin mart ayında keçiriləcəyi deyilir.
Azərbaycan-Ermənistan delimitasiya komissiyasının növbəti iclası martda keçirilə bilər. O, tərəflər arasında hələ müzakirə edilməli olan məsələlərin qaldığını deyib. Qriqoryan Tavuş istiqamətində delimitasiyanın ikinci mərhələsi üzrə qərarı tərəflər arasında bu məsələdə konsensusun olması ilə izah edib.
Məlumatın digər hissəsi isə “Sputnik Armenia”nın yaydığı və delimitasiya işlərinin şərti sərhədin şimal hissəsindən başlayaraq 1978-ci il xəritələri əsasında aparılacağı barədə xəbərdən ibarətdir. Lakin xəritələrlə bağlı yayılan məlumata diqqət yetirdikdə ikinci hissənin mətbuat orqanının öz əlavəsi olduğunu görmək olar.
“Sputnik Armenia” qeyd edir ki, Tavuşda delimitasiya 1978-ci il sərhədi boyunca davam edəcək. 1978-ci il xəritəsində 1976-cı illə müqayisədə Ermənistan SSR bir neçə kvadrat kilometr ərazi itirib. Bununla bağlı mediada xəritə də dərc edilib.
“Məsələ burasındadır ki, 1976-cı ilin orijinal və qara rənglə işarələnmiş sərhədi 1978-ci ildən qırmızıya düzəldilib. Xəritə fraqmentindən göründüyü kimi (Gürcüstan sərhədindən Barekamavan kəndinə qədər) sərhəd marşrutunun dəyişdirilməsi nəticəsində Azərbaycan SSR-ə xeyli çox ərazi keçib. Təxmini hesablamalarımıza görə, Ermənistan SSR təxminən 5,8 kvadrat kilometr ərazi itirib”.
Bu informasiya Mher Qriqoryanın ofisinə göndərilmiş sorğunun cavabı kimi təqdim olunur. Ancaq diqqət yetirdikdə bu xəritənin və ona əlavə şərhin erməni təxəyyülünün məhsulu olduğunu asanlıqla görmək olar.
Əvvəla, Mher Qriqoryan belə bir açıqlama ilə çıxış etməyib. İkincisi, Azərbaycan tərəfi də növbəti delimitasiya prosesinin 1978-ci il xəritələri əsasında aparılacağını rəsmən nə təsdiq, nə də təkzib edib. Delimitasiya işlərinin şimal hissədən, yəni Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan sərhədinin qovşağındakı Babakar dağından başlanması barədə komissiyalar arasında razılaşmanın olduğunu nəzərə alsaq, növbəti prosesin həmin istiqamətdə aparılması gözləniləndir.
Amma Ermənistan ərazilərinin Azərbaycana keçməsi barədə iddiaların hər hansı əsası yoxdur. Çünki bütün tarixi sənədlər, faktlar və xəritələr Qazax rayonunun torpaq sahələrinin Sovet dövründə qanunsuz olaraq Ermənistana pay verildiyini sübut edir.
Hətta 1978-ci ildən sonra ərazilərin Ermənistana verilməsini təsdiq edəcək bir çox canlı şahidlər hələ sağdır. Ona görə də delimitasiya prosesi cənuba doğru davam etdikcə hansı dövrün xəritələrinin tətbiq olunması ilə bağlı mübahisələr arta bilər. SSRİ dağılanda Qazax rayonunun Ermənistanla sərhədi 168 kilometr təşkil edib.
Lakin Birinci Qarabağ müharibəsində Ermənistan işğalçılıq müharibəsinə başlamaqla, o cümlədən Qazax rayonunun kəndlərini işğal etməklə Azərbaycanla sərhədləri tanımaqdan imtina edib.
Bu baxımdan, sərhədlər yenidən müəyyənləşməlidir. Belə olan halda, Qazax-Tavuş sərhədinin uzunluğu ilə bağlı 168 kilometr deyil, fərqli ölçü meydana çıxa bilər. Hətta 1978-ci il xəritələri tətbiq edilsə belə, Ermənistan sözgedən tarixdən sonra Azərbaycandan qanunsuz olaraq qopardığı əraziləri geri qaytarmalıdır.
Kolxoz və sovxoz təsərrüfatının inkişafı adı altında Qazax rayonunun Kəmərli, Qaymaqlı, Astanbəyli kəndlərinin, İncədərə yaylasının 4000 hektar torpaqları, 1986-cı ildə 2500 hektar otlaq sahələri Ermənistana verilib. Əgər Ermənistan 1978-ci il xəritələrinin tətbiqini istəyirsə, o zaman həmin dövrdə sərhəd xəttinin keçdiyi ərazilərə çəkilməli, yəni 6 500 hektar ərazini geri qaytarmalıdır.
Ermənistanın geri qaytarmalı olduğu ərazilər ilk növbədə, Qazax rayonunun işğal altındakı Barxudarlı, Sofulu və Yuxarı Əskipara kəndləridir. Bu kəndlər SSRİ dövründə torpaqların hər hansı hüquqi əsası olmadan Ermənistana pay verilməsi nəticəsində anklav vəziyyətə düşüb.
Halbuki, 1928-ci ilə qədər olan bütün xəritələrə baxdıqda, həmin kəndlərin anklav vəziyyətdə olmadığını görmək olar. 1922-1924-cü illərdə Qazax qəzasının 4151 kvadrat kilometr torpaq sahələri Ermənistana verilib. 1928-ci ildə qəzaların ləğvi və rayonların yaradılması prosesi zamanı ermənilər Qazaxdan yenə torpaq qoparıblar və nəticədə həmin kəndlər anklav əraziyə çevrilib.
Sovet dövrünün 1920-ci ilin aprel ayından başlandığını nəzərə alsaq, Azərbaycanın istənilən dövrün xəritələrinin tətbiqini və itirlmiş torpaqları geri tələb etmək hüququ var.
“Cebheinfo.az”
