Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2011-ci il iyulun 5-də Bakıda keçirilmiş Dünya Azərbaycanlılarının III Qurultayında çıxışı zamanı bütün dünya azərbaycanlılarının – təxminən 50 milyon insanın – lideri olduğunu bəyan etmişdi. Həmin çıxışında o vurğulamışdı:
“Bizim bir vətənimiz var – Azərbaycan! Bizim bir dilimiz var – Azərbaycan dili! Bizim ümummilli ideologiyamız var – azərbaycançılıq ideologiyası!”.
Bu fikirlər, dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, bütün azərbaycanlıların birliyi və həmrəyliyinə çağırış idi.
O vaxtdan bəri ölkəmiz uzun və çətin bir yolla irəliləyərək əsas milli məqsədinə – ərazi bütövlüyünün bərpasına nail oldu. 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində düşmən öz sərhədlərinə qovuldu, 2023-cü ilin sentyabrında isə antiterror tədbirləri ilə Azərbaycanın suverenliyi tam şəkildə bərpa olundu. Bu tarixi nailiyyətdən sonra işğaldan azad edilmiş torpaqlarda misilsiz bərpa və quruculuq işləri başladı.
Lakin göründüyü kimi, bölgədə vəziyyət hələ də gərgindir. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü öz gücünə dayanaraq bərpa etdikdən sonra müstəqil siyasət yürütməyə başladı. Bu isə bəzi xarici dairələrin xoşuna gəlmədi. İndi ölkəmizə qarşı əsassız ittihamlar səsləndirilir, guya ermənilərin guya zorla deportasiya edildiyi iddiaları irəli sürülür, revanşist meyllər qızışdırılır. Bu proseslər Azərbaycanın gələcəyə hesablanmış uzunmüddətli strateji planlara xüsusi diqqət yetirməsini zəruri edir.
Türk Dövlətləri Təşkilatı – strateji vektor
Hazırda Azərbaycanın əsas xarici siyasi prioritetlərindən biri Türk Dövlətləri Təşkilatıdır (TDT). Bu qurum həm siyasi, həm iqtisadi, həm də mədəni inteqrasiyanın vacib platformasıdır. Lakin TDT-də də bəzi çətinliklər mövcuddur. Türkiyənin lider ölkə kimi təşəbbüslərinin bəzən Mərkəzi Asiya dövlətləri tərəfindən ehtiyatla qarşılandığı müşahidə olunur. Məsələn, bəzi türk dövlətlərinin Cənubi Kipri tanıması bu ziddiyyətlərin nümunəsidir.
Bu fonda Azərbaycan TDT daxilində balanslaşdırıcı və birləşdirici rol oynamağa başlayıb. Lakin regional sabitlik və türk dünyasının birliyi ilə yanaşı, Azərbaycanın daha dərin və strateji maraqları da mövcuddur – Cənubi Azərbaycan məsələsi.
Sovet İttifaqının dağılması və nəticələri
XX əsrin 80-ci illərində kimin ağlına gələ bilərdi ki, Sovet İttifaqı bir neçə il ərzində dağılacaq. Buna heç kim hazır deyildi, o cümlədən də Azərbaycan - nəticələri bizə baha başa gəldi: torpaqlarımızın 20 faizi işğal edildi və yağmalandı, bir milyona yaxın qaçqın və məcburi köçkünümüz, minlərlə şəhidimiz, itirilmiş tam bir nəslimiz oldu. Lakin xalqımız və liderlərimiz – ulu öndər Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev – bu ağır sınaqlardan çıxmağı bacardı.
Bugünkü geosiyasi gerçəklikdə isə dünya çoxqütblülüyə doğru gedir. Yeni güc mərkəzləri yaranır. Azərbaycan da bu proseslərdə yerini müəyyənləşdirərək TDT ilə yaxınlaşmağa üstünlük verib. Lakin paralel olaraq Cənubi Azərbaycan məsələsinə də strateji baxış formalaşdırmaq zəruridir.
Aşağıda 2025–2035-ci illər üçün Cənubi Azərbaycanla bağlı ehtimal edilən siyasi dəyişikliklər fonunda hazırlana biləcək strateji plan təqdim olunur:
Strateji Hazırlıq Planı (2025–2035)
I mərhələ: Təsir imkanlarının yaradılması (2025–2027)
Mədəni təsirin gücləndirilməsi
Azərbaycan televiziyası və radiolarının Cənubi Azərbaycana yayımını artırmaq;
Sosial şəbəkələrdə “Bir millət – bir dövlət” ideyasını təbliğ etmək;
İrandakı azərbaycanlılar üçün onlayn təhsil layihələri və mədəni tədbirlər təşkil etmək.
Humanitar layihələrə sərmayə
Təhsil, səhiyyə və qadın-uşaq hüquqları üzrə beynəlxalq QHT-lərin yaradılması və dəstəklənməsi.
“Azərbaycan Birliyi” Proqramı
Diplomatik kanallar vasitəsilə “Bir millət – bir taleh” konsepsiyasını tanıtmaq.
II mərhələ: Qarşıdurmanın zəiflədilməsi və beynəlxalq dəstək (2027–2030)
Qeyri-rəsmi əlaqələrin qurulması
Cənubi Azərbaycandakı ictimai-siyasi liderlərlə əlaqələrin qurulması;
Orada intellektual və siyasi elitanın şəbəkələşdirilməsi.
Beynəlxalq ictimai rəyə təsir
BMT, Aİ və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına iranlı azərbaycanlıların hüquqlarının pozulması barədə ardıcıl məlumat təqdim etmək;
Öz müqəddəratını təyinetmə və ya bölünmüş xalqın birləşməsi ideyasını konfranslar və kampaniyalarla gündəmdə saxlamaq.
Xarici siyasətin şaxələndirilməsi
İsrail, Pakistan və digər strateji tərəfdaşlarla əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi;
Çinlə münasibətlərin çəki-düzənini qoruyaraq müqavimətin qarşısını almaq.
III mərhələ: Böhran vəziyyətinə hazırlıq (2030–2033)
Maliyyə resurslarının formalaşdırılması
Cənub bölgələrinin dəstəklənməsi üçün xüsusi fondların yaradılması.
Hərbi və hibrid hazırlıq
Çevik qüvvələr, kiber əməliyyatlar və informasiya müharibəsi potensialının artırılması;
Humanitar və sülhməramlı missiyalara hazırlıq.
Referendum ssenarisi üçün siyasi-hüquqi baza
Birləşmə prosesinin tanınması üçün beynəlxalq hüquqi sənədlərin əvvəlcədən hazırlanması (Kosovo və Şərqi Timor nümunəsi üzrə).
IV mərhələ: Birlik və inteqrasiya (2033–2035)
Yeni ərazilərə dərhal yardım
İnfrastrukturun bərpası, sosial təminat və təhsil islahatları üçün operativ planların icrası;
Cənubi Azərbaycan elitasının idarəetməyə inteqrasiyası.
Ümummilli birliyə çağırış
Vahid gələcək üçün cəmiyyətin motivasiyası, bayram ab-havası yaradılması;
Yeni gerçəkliyin beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün diplomatik səylərin gücləndirilməsi.
Əsas strateji ideya hadisələri zorla sürətləndirmədən, hərtərəfli hazırlaşaraq – informasiya, siyasi, humanitar və iqtisadi sahələrdə zəmin yaradaraq – Cənubi Azərbaycan üçün təbii və cazibədar seçimə çevrilməkdən ibarətdir.
Müəllif: Elçin Şıxlı
AYNA.AZ
