Son günlə "Brent" markalı neftin qiyməti bir gündə 3%-dən çox azalıb.

Dünya neft bazarlarında qiymətlərin azalması, ABŞ Prezidenti Donald Tramp ilə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin arasında Ukraynadakı müharibənin həlli barədə aparılan danışıqlardan sonra baş verib. Danışıqlarda Rusiyaya qarşı tətbiq edilmiş sanksiyaların yüngülləşməsi ehtimal olduğundan, bu, dünya bazarlarında neftin qiymətinə təsir göstərir.

Neft bazarında çalxalanma

"Brent" markalı neftin qiyməti 0,76 dollar azalaraq 74,42 dollara enib.

Fevralın 12-də isə qiymət 1,82 dollar düşərək 75,18 dollara geriləyib. Nyu-Yorkda isə mart ayı üçün "WTI" markalı neftin qiyməti 0,74 dollar azalaraq 70,63 dollara düşüb. Fevralın 12-də bu rəqəm 1,95 dollar enərək 71,37 dollar olub.

Sanksiyaların aradan qaldırılması imkanı, Tramp-Putin danışıqları neft bazarına ciddi təsir edir. Rusiya dünya bazarlarında neftin böyük tədarükçüsüdür və siyasi vəziyyətin dəyişməsi onun ixrac imkanlarına təsir edir.

ABŞ tərəfindən tətbiq edilmiş sanksiyalar neftin qiymətinin artmasına səbəb olsa da,“Reuters”-in məlumatına görə, hazırda Rusiya neft şirkətləri istehsal həcmini azaltmağa hazırlaşır, çünki ixracı həyata keçirmək çətinləşib.

Neftin qiymətinin azalmasına təsir edən bir başqa amil isə ABŞ-də neft ehtiyatlarının artmasıdır. Son bir həftə ərzində ABŞ-də neft ehtiyatları 4,07 milyon barrel artaraq 427,86 milyon barreldən yuxarı qalxıb. Bu, bazarda təklifin artdığını göstərir və qiymətlərin yuxarı qalxmasını əngəlləyə bilər.

Digər tərəfdən, ABŞ-də benzin ehtiyatları 3,04 milyon barrel azalaraq, ölkədə yanacaq tələbinin bərpa olunduğunu göstərir. Distillat ehtiyatları isə az miqdarda, yalnız 0,135 milyon barrel artıb. Bu artım neftin müxtəlif növlərinə olan tələbin dəyişdiyini və bazarın adaptasiyasını göstərir.

Gələcəkdə nə gözlənilir?

Neftin qiymətinin aşağı düşməsi ABŞ - Rusiya arasında sanksiyaların yüngülləşdirilməsi ehtimalları və ABŞ-də neft ehtiyatlarının artması fonunda baş verir. Bu faktorlar bazarda qiymətləri aşağı çəkir. Ukraynada vəziyyətin sabitləşməsi və Rusiyaya sanksiyaların aradan qaldırılması barədə gözləntilər neft qiymətlərinə təsirini davam etdirəcək.

Ehtiyatların artması bazarda təklifin artıq olduğunu göstərir, bu da qiymətlərin artmasının qarşısını alır. Gələcəkdə siyasi qərarlar, ehtiyatlardakı dəyişiklik qlobal tələb neft qiymətlərini müəyyənləşdirəcək.

Bütün bu amillər bazarın dinamikasını formalaşdırır.

Bir zənglə dəyişən qiymət?

Rusiya Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun analitiki İqor Yuşkov "Cümhuriyət”-ə bildirib ki, Rusiya-ABŞ danışıqlar dünya neft qiymətlərinə birbaşa təsir etmir:


“Çünki neftin qiymətləri Putin ilə Trampın telefon danışığından əvvəl də azalmağa başlamışdı. Danışıqların qiymətlərin düşməsində əsas faktor olduğunu demək çətindir. Lakin nəzəri olaraq sanksiyaların yüngülləşməsi və ya tamamilə ləğvi dünya neft bazarını daha effektiv edə bilərdi. Məsələn, 2022-ci ilin dekabrında Avropa İttifaqı Rusiyadan neft və neft məhsullarının idxalını qadağan etdi.

Bu, Rusiya neftini Asiya bazarlarına, Hindistana yönləndirdi və Avropaya neft ixrac edən Yaxın Şərq ölkələri, məsələn, İraq, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri öz məhsullarını Avropaya göndərməyə başladılar.

Bu dəyişikliklər nəqliyyat məsafələrini artırdı və əlavə logistika xərcləri yaratdı. Yaxın Şərqdən Avropaya neft daşınması daha uzaq marşrutlarla, xüsusən də Afrika üzərindən baş verir, çünki bəzi daşınan tankerlər Yəməndəki Husi hərəkatının hücumlarından qorunmaq üçün bu yolla gedir. Bütün bu dəyişikliklər neftin qiymətinə əlavə “yük” gətirir.

Əgər Avropa İttifaqı sanksiyaları ləğv etsəydi, Rusiya yenidən Avropaya neft və neft məhsulları ixrac edə bilərdi. Yaxın Şərq ölkələri öz məhsullarını Asiyaya göndərərdi, bu da bazarı daha effektiv edərdi və qiymətlər enərdi.

Lakin hazırda Avropa İttifaqı daha sərt mövqe tutaraq, "sanksiyalar qalmalıdır" və "sülh müzakirələri olmayacaq" deyir. Avropa İttifaqının sanksiyaları ləğv etməsi ehtimalı azdır. Lakin bəzi ölkələr, məsələn, Macarıstan və Slovakiya bu sanksiyaların müddətini uzatmayacaqları ilə hədələdilər, geri çəkildilər və bu məsələyə altı ay sonra yenidən baxacaqlarını bildirdilər. Amma hər 6 aydan bir Avropa İttifaqı Rusiyaya qarşı sanksiyalarını yeniləyir və sərt mövqeyini qoruyur, dünyadakı neft qiymətləri də bu səbəbdən dəyişmir.

Yəni tək bir telefon zənginin dünya neft qiymətlərini kəskin şəkildə aşağı saldığını demək düzgün olmaz. Əksinə, bu, daha çox, Rusiya şirkətlərinin səhmlərinin artmasına və rublun möhkəmlənməsinə kömək etdi.

Bu danışıqların iqtisadi təsiri, şübhəsiz ki, var. Lakin dünya neft qiymətində bunun əks olunduğunu hələ görmürük. Əksinə, hazırda Rusiya neftinin ixracı Baydenin prezidentlik müddətinin sonunda tətbiq etdiyi sanksiyaları yaşayır".

Qiymətə təsir edən başqa amillər var

Ekspert vurğulayıb ki, 10 yanvar tarixində Bayden bir sıra Rusiya şirkətlərinə qarşı yeni sanksiyalar tətbiq edib. İlk dəfə olaraq, Rusiya hasilat şirkətlərinə qarşı bloklayıcı sanksiyalar qüvvəyə minib. Bunlara “Qazpromneft” və “Surgutneftqaz” da daxildir:

“Təxminən 170-180 tanker məhdudiyyətlərə məruz qalıb. Üstəlik, bu dəfə tətbiq olunan sanksiyalar olduqca sərt idi. İlk dəfə olaraq, tankerlərin fərdi qeydiyyat nömrələri sanksiya siyahısına daxil edilib. Bu, o deməkdir ki, əvvəllər sanksiyalara düşən tankerlərin adını, sahibini və bayrağını dəyişərək onları yenidən istismara vermək mümkün idi. Lakin indi tankerə təyin olunmuş nömrə dəyişmədiyi üçün bu üsul artıq keçərli deyil.

Nəticədə, Rusiya neftinə tətbiq olunan endirim artdı. Yeni il ərəfəsində bu endirim hər barrel üçün təxminən 10-12 dollar idisə, hazırda 14-16 dollar səviyyəsinə yüksəlib.

Ona görə də hələlik neftin qiymətlərində ciddi bir artım və ya müsbət dəyişiklik müşahidə etmirik. Burada əsas məntiq odur ki, qiymətə təsir edən başqa amillər var.

Bunlardan biri Çində neftə olan tələbatın artıb-artmayacağı ilə bağlı qeyri-müəyyənlikdir. Digəri isə mövsümi faktorlarla bağlıdır. Hazırda dünya bazarında neft istehlakı nisbətən aşağıdır. Amma bu göstəricilər şimal yarımkürəsində avtomobil mövsümü başlayanda, yəni aprel aylarında yenidən artmağa meylli olur.

Hazırda bazarda müəyyən dalğalanmalar var, amma bu tendensiya yeni deyil.

Son vaxtlarda qiymətlərdə kiçik dəyişikliklər olub, bunun səbəblərindən biri də gələcəkdə nələrin baş verəcəyinin qeyri-müəyyən olmasıdır".

Tramp bazara qarışıq siqnallar göndərir

Ekspert hesab edir ki, Trampın neft sənayesinə necə təsir edəcəyi müəmmalıdır:

"İrana və Venesuelaya qarşı sərt siyasət aparacaq, yoxsa yumşaldacaq, bu da bəlli deyil. O, bazara qarışıq siqnallar göndərir və nəticədə bazar da gözləmə mövqeyindədir.

Digər tərəfdən, OPEC-də hələlik heç bir ciddi addım yoxdur, nə hasilatı artırır, nə də azaldır. Ona görə də neft qiymətləri 75 dollar ətrafında sabit qalıb və yaxın gələcəkdə ciddi dəyişikliklər gözlənilmir”.

Sanksiyaların ləğv edilməsinə toxunan ekspert bildirib ki, ABŞ-nin Rusiya qazına qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar hələ uzun müddət davam edəcək.

Bir barrel 120-130 dollar?

Çünki ABŞ artıq dünyanın ən böyük maye qaz (LNG) ixracatçısıdır və gələcək illərdə bu sahədə gücünü ikiqat artırmağı planlaşdırır:

"Ona görə də bazarda Rusiya ilə rəqabət etmək istəmirlər və Rusiya qazını bazardan çıxarmağa çalışırlar. Bu səbəbdən Rusiya qazına qarşı tətbiq olunan sanksiyaların yüngülləşməsi çox ehtimal edilmir.

Neft sahəsində isə bəzi dəyişikliklər ola bilər. ABŞ İran neftini və onun vasitəçilərini dünya bazarından çıxarmağı çalışarsa, təbii olaraq dünya bazarından gündə 1,5-2 milyon barrel İran nefti çıxarılacaq. Bu da dünya neft bazarında qiymətin artmasına səbəb ola bilər, məsələn, bir barrel 120-130 dollar . Bu vəziyyət ABŞ-yə da təsir edər, çünki ABŞ hələ də neft idxal edir və daxili neft qiymətləri dünya bazar qiymətlərindən asılıdır.

Əgər ABŞ İran və Venesuelaya qarşı daha sərt sanksiyalar tətbiq edərsə, Rusiya üçün müəyyən yüngülləşdirmələr ola bilər.

Lakin Rusiya OPEC+ təşkilatında olduğu üçün öz istədiyi kimi neft istehsalını artırması mümkün deyil. Bəzi yüngülləşdirmələr olsa da, bu, hələ də qeyri-müəyyənliklərlə doludur”.

“Hazır olmaq lazımdır”

İqtisad elmləri doktoru Elşad Məmmədov isə məsələyə deyib ki, baş verən proseslər fonunda Rusiyaya qarşı tətbiq olunan sanksiyaların, xüsusilə enerji daşıyıcılarının ixracı ilə bağlı məhdudiyyətlərin nə zaman və hansı şərtlərlə ləğv ediləcəyi hələ dəqiq bilinmir:

“Düşünürəm ki, bu məsələdə konkret proqnoz vermək üçün hələ tezdir. Hətta belə bir proses baş versə də, bu, sürətli bir şəkildə reallaşmayacaq.

Lakin ümumi mənzərə artıq aydındır. Dünyada baş verən sürətli dəyişikliklərin əsas istiqamətlərindən biri dövlətlərarası rəqabətdən daha çox elitalar arasındakı mübarizənin ön plana çıxmasıdır. Bu rəqabət nəticəsində güc balansının necə formalaşacağı artıq özünü göstərir.

ABŞ, Çin və Rusiya dünyanın əsas siyasi, iqtisadi və hərbi güc mərkəzləridir. Son dövrlərdə bu ölkələrdə qlobalizm və liberalizm tərəfdarları ciddi məğlubiyyətə uğrayıb. Həm Çində, həm Rusiyada, həm də ABŞ-də daha çox milli maraqlara söykənən qüvvələr üstünlük qazanır və biz artıq bunun nəticələrini görməyə başlayırıq".

Ekspert vurğulayıb ki, dünya qloballaşmadan uzaqlaşaraq, daha çox parçalanmaya – fraqmentləşməyə doğru irəliləyir:

“Bu proseslərə hazır olmaq lazımdır. Hazırda qlobalizmin və liberalizmin əsas dayaqları Avropa İttifaqında, xüsusilə Brüsseldə, həmçinin Almaniya və Fransada siyasi rəhbərlikdə var. Lakin onların da ciddi problemlərlə üzləşdiyini müşahidə edirik.

Əgər Avropada milli maraqlara söykənən, konservativ elitalar hakimiyyətə gəlməsə, o zaman Avropa daha da dərinləşən problemlərlə üzləşəcək. Artıq qlobalizmə və liberalizmə əsaslanan yanaşmalar həm iqtisadi, həm də hərbi-siyasi baxımdan ciddi geriləmə dövrünə daxil olub.

Bu proseslərin təsirləri bütün dünyada qaçılmaz olacaq. Yaxın aylarda ciddi siyasi və iqtisadi dəyişikliklərin baş verəcəyini görəcəyik. Bu dəyişikliklər nəticəsində dünya yeni bir mərhələyə qədəm qoyacaq, müxtəlif bölgələrdə regional iqtisadi və siyasi maraqlar daha da güclənəcək. Nəticədə, biz kifayət qədər ciddi və fundamental dəyişikliklərin şahidi olacağıq".